Platemys platycephala – wklęsłopancerzówka czerwonogłowa

Platemys platycephala – wklęsłopancerzówka czerwonogłowa

Nazwa żółwia pochodzi od greckiego platys (płaskie) oraz kephale (głowa), więc w tłumaczeniu dosłownym oznacza żółwia płaskogłowego.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Wklęsłopancerzówka czerwonogłowa, platynogłówka

Nazwa angielska: twist-necked turtle (pochodzi od słowa używanego w Gujanie: cashipan), flat-headed turtle, twist-neck turtle, twisted-neck turtle, twistneck turtle, (western) twist-neck turtle

Nazwa niemiecka: Rothopf-Plattschildkröte

Nazwa czeska: Vausivka ploskohalvá

Synonimy

Testudo platycephala, Testudo planiceps, Testudo martinella, Emys discolor, Emys canaliculata, Emys carunculata, Emys caniculata, Hyrdaspis constricta, Emys martirella, Platemys Martinella, Platemys platemys, Platemys platycephala

Rodzaj Platemys reprezentowany jest tylko przez jeden gatunek: Platemys platycephala.

Żółw ten był pierwszym gatunkiem gada, u którego odnotowano mozaicyzm diploidalno – triploidalny. Jest także jednym z dwóch znanych gatunków rozdzielnopłciowych o takim mozaicyzmie. Badania pokazały, że mozaicyzm pojawia się w populacjach z Surinamu i Gujany Francuskiej, lecz z Brazylii i Boliwii znane są jedynie diploidy.

Statystycznie triploidia była powiązana z płcią męską. Wysnuto hipotezę jakoby wielkość genomu odgrywała rolę w determinacji płci u tego gatunku.

U osobników mozaikowych krew, śledziona, wątroba i jądra zawierały zarówno komórki diploidalne jak i triploidalne.

Podgatunki

Występują dwa podgatunki:

1. Platemys platycephala platycephala (Schneider 1792);
2. Platemys platycephala melanota (Ernst 1983) – podgatunek charakteryzujący się ogólnie ciemniejszą kolorystyką karapaksu oraz czarnym pasem pokrywającym więcej niż 80% powierzchni mostu spajającego plastron z karapaksem. [greckie melas – czarny]

Wygląd

Gad ten charakteryzuje się stosunkowo małymi rozmiarami (nie przekracza 18 cm długości). Jego karapaks jest znacznie spłaszczony ze specyficznym, wyraźnym rowkiem – bruzdą środkową utworzoną przez dwa kile biegnącą praktycznie przez całą długość karapaksu. Podwójny kil jest bardzo charakterystyczny dla tego gatunku.

Na grupie 121 żółwi prowadzono badania wzrostu tarczek oraz pancerza. Karapaks w linii prostej, szerokość i wysokość pancerza wzrastają w przybliżeniu w tym samym tempie, co plastron w linii prostej i są ściśle powiązane w długością plastronu. Podobną prawidłowość zaobserwowano we wzroście długości mostu i szerokości obu: przednich i tylnych płatów plastronu, w stosunku do długości plastronu. Nierówne tempo wzrostu pojawia się w przypadku tarcz przykręgosłupowych (vertebralnych), co może być powiązane z rozwojem krzywizn karapaksu. Femoralna tarcza rośnie szybciej od pozostałych sześciu tarcz plastronu. Charakterystyczny dla tego gatunku jest również rozwój rowu śródgrzbietowego, wklęsłości plastronu u samców oraz utrata tarczek młodocianych.

Głowa w płaszczyźnie grzbietowej jest barwy pomarańczowo-brązowej. Szyja pokryta brodawkami, zmieniającymi barwę ku podstawie szyi. Skóra na czubku głowy jest gładka, nie występują na niej duże łuski. Pancerz jest mozaiką kolorów od jasnego do ciemnego brązu z czarnymi smugami. Plastron jest jednolicie czarny, rzadziej brązowy z żółtą obręczą rozciągającą się na zewnętrznych obrzeżach płytek.

Kończyny są bardzo drobne o kruchej budowie, pokryte ciemnymi (nawet czarnymi), dużymi łuskami. Ich budowa wskazuje na gatunek, który sporo czasu spędza na lądzie.
Egzemplarz w dobrej kondycji powinien odznaczać się żywymi, pastelowymi barwami głowy i pancerza oraz często niezaspokojonym apetytem.

Dzięki swym nieznacznym rozmiarom (zazwyczaj poniżej 160 mm długości karapaksu) żółwie te nie są postrzegane przez ludzi jako źródło pokarmu. Osiągają długość średnio do 16 cm, największe egzemplarze mierzą nieco poniżej 18 cm długości pancerza.

Dorosłe żółwie osiągają masę nieznacznie przekraczającą 250 g.

Długość życia

W warunkach sztucznych żółw ten dożywa wieku ok. 20 lat.

Występowanie

Gatunek ten ma bardzo szeroki zasięg począwszy od tarczy gujańskiej po Ekwador, Peru oraz Północną Boliwię. Ogólnie zasiedla północną część Ameryki Południowej. Podobno jest też w Orinoko.

Odznaczający się ciemniejszym ubarwieniem podgatunek Platemys platycephala melanota zasiedla tereny położone na zachodzie w górnym dorzeczu Amazonki wzdłuż rzek Santiago i Cenepa w Peru oraz rzek Napa i Curaray w Ekwadorze. Podgatunek nominalny Platemys platycephala platycephala spotykany jest w Kolumbii, Brazylii, północnej Boliwii, systemie odpływowym Karaibów (Gujanie, Wenezueli, Surinamie oraz Gujanie Francuskiej) jak i w dorzeczu Amazonki w górę biegu rzek Rurus, Juruna, Yavari i Putumayo.

Osobniki zasiedlające obszar między strefami zasięgu obu podgatunków: system rzeczny Mamore w Boliwii oraz Madre de Dios, Purus i Ucayali w Peru są hybrydami między podgatunkowymi.

Z Brazylii są jedynie dwa doniesienia odnośnie występowania podgatunku nominalnego. Pierwsze ze wschodniej części stanu Mato Grosso, rzeki Culuene – dopływu Xingu. Ponadto Muzeum de Zoologia João Moojen na Uniwersytecie miasta Viçosa w stanie Minas Gerais (Brazylia) posiada dwa okazy Platemys platycephala platycephala pochwycone w strumieniach przy lewym brzegu rzeki Aripuanã (dopływie Madeira) w strefie wpływu elektrowni Dardanelos Power Plant. Obszar pokrywa podgórski amazoński tropikalny las deszczowy.

Biotop

Platemys platycephala jest skrytym gatunkiem żyjącym w poszyciu lasu tropikalnego, który jest regularnie zalewany w trakcie pory deszczowej. Zasiedla także małe strumienie wewnątrz pierwotnego lasu deszczowego oraz bagna. Gady te można obserwować po ulewnych deszczach żerujące na skrzeku płazów. W tym czasie dochodzi również do kopulacji. Poza tym okresem żółwie zakopują się w poszyciu lasu i ich odnalezienie bywa bardzo trudne.

Status prawny

Presja ze strony handlu egzotycznymi gatunkami nie jest wysoka względem tego gada z racji jego niskiej popularności w chowie prywatnym. Żółwia tego nie chronią żadne międzynarodowe regulacje prawne, a jego naturalne populacje są liczne. Podobnie jednak jak w przypadku wielu innych gatunków jego przetrwanie uzależnione jest od wilgotnych lasów tropikalnych, które to z kolei same w sobie są siedliskami zagrożonymi.

Zachowanie

Platemys jest stosunkowo aktywnym i kontaktowym gadem. Są to zwierzęta towarzyskie, łatwo przyzwyczaja się do obecności człowieka pozwalając się karmić tak z pęsety jak i z ręki. Żywo reaguje na ruch przed przednią szybą zbiornika, szybko zaczyna kojarzyć opiekuna z pokarmem. Przy karmieniu grupy żółwi należy zwrócić uwagę na to by wszystkie osobniki miały dostęp do pożywienia, przy czym najlepiej karmić je z dala od siebie, ponieważ mogą walczyć o pokarm. Chęć do przebywania żółwi w basenie bądź na części lądowej jest zwykle uwarunkowana osobniczo, jednak w terrariach obserwowano gady te śpiące poza wodą i przebywające na części lądowej nawet do sześciu tygodni.

Żywienie

Zdrowe żółwie żerują już od pierwszego dnia po umieszczeniu ich w nowym zbiorniku. Akceptują w zasadzie każdy rodzaj pokarmu zwierzęcego. W ich menu znaleźć się powinny ryby, płazy oraz ich skrzek (pamiętamy o tym, że wszystkie rodzime gatunki są chronione) także bezkręgowce, w tym świerszcze, słabo schitynizowane larwy owadów i ślimaki (zwłaszcza drobne gatunki wodne jak zatoczki i świderki). Okazjonalnie żółwiom można zaoferować noworodki gryzoni, które są przez nie bardzo chętnie zjadane.
W naturze gady żywią się drobnymi rybami, ślimakami, płazami, owadami oraz innymi bezkręgowcami, a także niektórymi roślinami.

Terrarium

W zbiorniku najważniejszą rolę odgrywa powierzchnia dna oraz poziom wody.
Jako podłoże w zbiorniku hodowlanym dobrze zastosować torf imitujący zamulone dno naturalnych zbiorników. Dorosłe osobniki dobrze czują się na takim substracie i można zastosować go zarówno w części wodnej, na dnie jak i w części lądowej. Przestrzec należy przed stosowaniem piasku w terrariach dla młodych żółwi, gdyż mogą go połykać. Dorosłe raczej nie przejawiają podobnych tendencji.

Zbiornik dla żółwi można obsadzić licznymi roślinami, co zwiększy jego walory estetyczne, a także dodatnio wpłynie na komfort zwierząt. Nadają się tu przede wszystkim gatunki stosowane w hydroponice, zwłaszcza pnącza (Epipremnum, Hedera, Hoya, Ficus pumila, Monstera, Philodendron, Scindapsus, Spathiphyllum, Syngonium). Wszelkiego rodzaju zatopione korzenie, tworzące podwodne nisze i kryjówki są doskonale wykorzystywane przez zwierzęta. Przy młodych egzemplarzach koniecznie należy zadbać o odpowiedni prześwit podwodnych korytarzy, zwierzęta mogą bowiem uwięznąć i w konsekwencji się utopić.

Predyspozycje do częstego korzystania z części lądowej wydają się być u tego gatunku osobniczo-specyficzne. Bywa także, że egzemplarze odrzucane przez grupę częściej przebywają na lądzie – te osobniki najlepiej oddzielić od reszty. Zachowanie to różni się także na przestrzeni roku w związku ze zmianami zachodzącymi cyklicznie w naturalnym środowisku żółwi.

Parametry fizyczne i chemiczne zbiornika w którym utrzymujemy żółwie:

• temperatura wody w basenie: 22 – 25°C;
• temperatura powietrza: 27 – 29°C;
• temperatura pod promiennikiem: 30 – 32°C;
• pH wody: 5.2 – 6.0 (prawdopodobnie bardzo istotny parametr zapewniający dobry stan skóry zwierząt);
• lampa UVB jest zalecana;
• zbiornik ogrzewany w części wodnej grzałką akwarystyczną;
• promiennik cieplny w wyznaczonym miejscu na części lądowej;
• woda filtrowana, regularnie dbamy o jej czystość;
• litraż zbiornika w którym utrzymujemy żółwie: 200 – 300l, doliczamy 120l na każdego nowego żółwia.

Platemysy czują się dobrze zarówno w szklanych terrariach jak i w plastikowych kontenerach odpowiedniej wielkości.

Żółwie te można łączyć w terrariach z innymi gatunkami, jednak koniecznie muszą one mieć podobne preferencje względem poziomu wody oraz najlepiej jeżeli pochodzą z tego samego rejonu Świata.

Żółwie z odłowu

Zwierzęta spotykane na giełdach w Europie najczęściej pochodzą z importu (Surinam regularnie eksportuje ten gatunek), a ich kondycja pozostawia wiele do życzenia. Gatunek charakteryzuje się stosunkowo dużą wytrzymałością, dlatego nawet źle traktowane i żywione żółwi przeżywają dość długo. Najczęstszymi defektami są uszkodzenia pancerza: pęknięte tarczki, brakujące ich fragmenty, nawet całe płytki odstające od karapaksu bądź plastronu. Tego rodzaju urazy w hodowli mogą nastręczać wielu problemów, stając się przyczółkiem dla rozwoju grzybów i bakterii. Z tego powodu często dobrym wyjściem jest w porozumieniu z lekarzem weterynarii usunięcie martwych, odstających fragmentów tarczek, pod którymi mogą gromadzić się zanieczyszczenia. Przy odpowiednich warunkach i diecie gady z czasem regenerują podobne uszczerbki. Kolejną kwestią są delikatne kończyny żółwi, które mogą ulec uszkodzeniom w trakcie transportu, za sprawą żywiołowego temperamentu zwierząt. Groźne mogą być infekcje bakteryjne w tej okolicy, których objawami są opuchnięte palce oraz ropnie w okolicy pazurów. W takich wypadkach podstawą jest utrzymanie wysokiej czystości wody, regularne dezynfekowanie zainfekowanych miejsc oraz nierzadko antybiotykoterapia. Platemys jest także podatny na infekcje grzybicze, dlatego powinno się przykładać szczególną uwagę do czystości wody, którą najlepiej filtrować.
Żółwie umieszczone w nowym zbiorniku nawet po długim transporcie zwykle od razu podejmują aktywność żerową. Chętnie i żywiołowo przyjmują różnego rodzaju pokarmy zwierzęce. W szczególnych przypadkach (specyfika osobnicza) mogą odmawiać przyjmowania pokarmu, jednak jest to dość rzadkie i nietypowe dla tego gatunku.

Dymorfizm płciowy

U dorosłych egzemplarzy jest bardzo mocno zaznaczony. U nieco młodszych rozróżnienie płci jest nieco trudniejsze. Samiec charakteryzuje się bardziej spłaszczonym pancerzem oraz niewielką wklęsłością plastronu znajdującą się po środku i ciągnącą się ku tylnej jego części. Samce posiadają także znacznie dłuższe ogony, które pływając trzymają zgięte na jeden z boków (samice najczęściej pływają z rozprostowanym ogonem). U żółwi których długość plastronu wynosi mniej niż 10 cm dymorfizm jest słabo widoczny.

Rozmnażanie

Kopulacje u tego gatunku może być obserwowana przez cały rok, a dochodzi do niej najczęściej w trakcie podmian wody oraz karmienia. Również jaja składane są w ciągu całego roku, jednak przede wszystkim w początkowych i końcowych jego miesiącach. Ponieważ delikatna budowa kończyn żółwi nie pozwala im na zagrzebanie jaj, samice pozostawiają je bezpośrednio na podłożu lub pod fragmentami kory. Jaja te mają pokaźne rozmiary (40 – 50 x 25 mm), toteż ich liczba najczęściej wynosi 1, rzadziej 2 sztuki. Strategia ta pozwala gadom na produkowanie potomstwa o znacznych początkowych wymiarach co obniża presję drapieżniczą względem nich. Jaja należy inkubować w inkubatorze typu mokrego bez substratu, umieszczając je na plastikowej kratce (wytłaczance do jaj) odprowadzającej nadmiar wody. Zalecana jest fluktuacje temperatury między dniem a nocą (28 – 26°C). Inkubacja jaj trwa 150 – 200 dni. Młode powinny być utrzymywane w płytkim zbiorniku o poziomie wody 2 – 5 cm, stopniowo podnoszonym wraz z ich wzrostem. Chętnie przyjmują wszelkie pokarmy pochodzenia zwierzęcego, które najlepiej rozdrobnić przed podaniem. Jako podłoża w zbiorniku dla młodych żółwi nie stosujemy piasku.
Opracowanie i źródła informacji
Opracowano:
Przemysław Szwajkowski
przemyslaw.szwajkowski@up.poznan.pl
Zakład Agroturystyki
Agnieszka Graclik
Instytut Zoologii, Zakład Zoologii
Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
na podstawie doświadczeń własnych i literatury:

• „Diploid-Triploid Mosaicism: An Unusual Phenomenon in Side-Necked Turtles (Platemys platycephala).” – JW. Bickham, PK. Yucker, JM. Legler. 1985. Science, Mar 29;227(4694):1591-3.
• “Diploid-triploid mosaicism and tissue ploidy diversity within Platemys platycephala from Suriname” – JW. Bickham, BG. Hanks. 2010. Cytogenetic and genomic research, Vol 127.
• “Husbandry and Breeding of Platemys platycephala (Schneider, 1792)” – S. Métrailler. 2001. Manouria 4(13), grudzień 2001: 21-32.
• “Longevity of Reptiles and Amphibians in North American Collections”, Second Edition – A. Snider, J. Bowler. 1992. Society for the Study of Amphibians and Reptiles.
• “Morphometry in the chelid turtle, Platemys platycephala” – CH. Ernst, JE. Lovich. 1986. Herpetological Journal. Vol. 1. Pp. 66 – 70.
• “Notes on geographic distribution. Reptilia, Testudines, Chelidae, Platemys platycephala platycephala: Distribution extension” – F. Barros Molina, H. Costa, V. Perdo, R. Feio. 2009. Check List 5(3): 714-716. ISSN: 1809 – 127X/
• www.austinsturtlepage.com
• www.biomedsearch.com
• www.chelidae.com
• www.discoverlife.org
• www.ehow.com
• www.genomics.senescence.info
• www.gwannon.com
• www.reptile-database.org
• www.tortoise.org
• www.turtlepuddle.org

Copyright by Przemysław Szwajkowski & Agnieszka Graclik 2011
Wszystkie prawa zastrzeżone. Zgodnie z prawem o ochronie praw autorskich do własności intelektualnej [Dz.U.1994r.Nr24poz.83; Dz.U.2000r.Nr80poz.904] zabrania się, bez zgody obu autorów, modyfikowania, kopiowania i rozpowszechniania całości bądź też fragmentów niniejszej pracy. Zastrzeżono nienaruszalność treści i formy artykułu.

Liczba wyświetleń: 3249