Sauromalus ater – czakuela zwyczajna

Sauromalus ater – czakuela zwyczajna

Często pojawiająca się zwłaszcza w starszej literaturze nazwa Sauromalus obesus (Baird, 1859) stała się synonimem Sauromalus ater z racji niejasnych różnic pomiędzy tymi dwoma gatunkami. Obowiązującą nazwą tego gatunku jest Sauromalus ater ze względu na istnienie tego taksonu przed Sauromalus obesus.

Do rodzaju Sauromalus poza opisywanym Sauromalus ater należą 4 podobne gatunki o znacznie mniejszym terenie występowania.

Endemiczny Sauromalus varius z wyspy San Esteban na zatoce Kalifornijskiej został wpisany do pierwszego załącznika CITES, oraz aneksu A rozporządzenia Unijnego. Sauromalus varius osiągając do 75 cm długości jest też największym przedstawicielem rodzaju. Razem (z m.in. legwanem zielonym) należy do rodziny Iguanidae.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Czakuela zwyczajna, czakuela północna

Nazwa angielska: Common Chuckwalla, Northern Chuckwalla

Nazwa niemiecka: Chuckwalla

Nazwa czeska: Čukvala zavalitá

 

Wielkość

Samce czakueli zwyczajnej (Sauromales ater Duméril, 1856) osiągają do około 40 cm długości, samice są mniejsze.

Długość życia

Długowieczna jaszczurka, przy zapewnieniu odpowiednich warunków mogą przeżyć ponad 25 lat.

Wygląd

Średniej wielkości, mocno zbudowana jaszczurka o grzbieto-brzusznie spłaszczonym ciele. W przeciwieństwie do większości przedstawicieli rodziny legwanowatych (Iguanidae) nie posiadają grzebienia na głowie, plecach czy ogonie. Kończyny są dobrze rozwinięte, pięciopalczaste z mocnymi pazurami umożliwiającymi poruszanie się po skałach. Głowa masywna, wyraźnie oddzielona od szyi, zwłaszcza u samców. Ogon stanowi 2/3 długości całkowitej jaszczurek i jest dość masywny, tępo zakończony. Barwa ciała zależna od płci i dość zmienna, u samic dominują różne odcienie brązu i szarości, czasem na plecach występują ciemniejsze pręgi, choć bywają samice o jednolitym ubarwieniu, brzuch przeważnie szary, ciemnobrązowy, czarny lub „mozaika” wymienionych. W przypadku samców paleta barw jest nieco większa. Głowa, kończyny i brzuch są smolisto czarne, plecy w mniejszym lub większym stopniu zabarwione są na żółtawo lub czerwonawo mniej lub bardziej jednolicie. Ogon jest przeważnie żółtawy na całej powierzchni. Barwy są dość zmienne, zdarzają się samce o całym ciele ubarwionym na czarno, a jedynie ogon zabarwiony na czerwono. Osobniki młode ubarwieniem przypominają samice.

Występowanie

Czakuela pospolita to jedyny przedstawiciel swojego rodzaju o dosyć szerokim zasięgu występowania, na południowym zachodzie USA i północno zachodniej części Meksyku.
Czakuela zwyczajna występuje od centralnej Arizony ze wschodu do wschodniej części Kalifornii. Północna granica zasięgu tego gatunku leży na południu stanów Utah i Nevada, na południu jaszczurki te obszarem występowania docierają do zachodniej części Sonory, wschodniego wybrzeża Kalifornii Dolnej i Kalifornii Dolnej Południowej, wliczając kilka wysp na Zatoce Meksykańskiej.

Cechy szczególne

Łagodna, łatwo oswajająca się jaszczurka. W razie zagrożenia starająca się uciec i ukryć. Jedną z podstawowych form obronnych poza ucieczką jest nadymanie się siedząc ukryte w szczelinach skalnych czy innych kryjówkach, w naturze takie zachowanie utrudnia drapieżnikowi wyciągnięcie czakueli. W niewoli takie zachowanie występuje podczas prób wyciągania jaszczurek, nawet gdy nie są ukryte. Po jakimś czasie jednak te formy obronne zanikają i jaszczurki oswajają się do obecności i kontaktu z człowiekiem.

Aktywność

Czakuele są jaszczurkami o wybitnie dziennym trybie życia. W naturze po chłodniejszej nocy wychodzą z samego rana na słońce żeby się ogrzać. Są to jaszczurki które są aktywne przy temperaturach zbyt wysokich dla większości jaszczurek.

Synonimy

Czakuela zwyczajna zamieszkuje między innymi Wielką Kotlinę, pustynie Sonorę oraz Mojave. Zamieszkuje suche i ciepłe tereny, często skaliste, z licznymi szczelinami służącymi jaszczurkom za kryjówki. W naturze żyją w zhierarchizowanych grupach na dużym obszarze w skład których wchodzi dominujący samiec, samice, młode osobniki jak i również podporządkowane młodsze samce. Terytoria jaszczurek często są porośnięte roślinami z gatunku Larrea tridentata które służą przy okazji tym legwanom za pokarm, podobnie jak owoce karnegii olbrzymiej (Carnegiea gigantea).

Terrarium

W typie pustynnym, żywe rośliny nie są zbyt dobrym pomysłem ze względu na roślinożerność tych jaszczurek. Lepszym rozwiązaniem będą w ich przypadku sztuczne rośliny.

Podłoże piaskowe lub kamieniste o przynajmniej 10 centymetrowej grubości. Bardzo ważną częścią wystroju terrarium przeznaczonego dla tych legwanów jest spora sterta większych kamieni czy łupków skalnych poukładanych tak, by jaszczurki miały możliwość ukrycia się w szczelinach i grotach (dobrze spisuje się do tego celu choćby piaskowiec). Można do terrarium dla nich wstawić większy korzeń z drzewa liściastego.
Warto pamiętać, że jak większość społecznych jaszczurek także u tych dominujące samce lubią „doglądać” swojej grupy z nieco większej wysokości, dlatego warto dać im taką możliwość choćby montując na tylnej ścianie „półki skalne”. Nie można zapomnieć o miseczce z wodą, co prawda czakuele większość potrzebnej im wody pobierają razem z pokarmem, jednak muszą mieć możliwość napicia się w razie potrzeby z miseczki.

Ze względu na roślinożerność, spokojne usposobienie i brak agresji względem nawet znacznie mniejszych i drobniejszych jaszczurek czakuele mogą być łączone z wieloma jaszczurkami zamieszkującymi podobne środowiska. Warunkiem jaki trzeba spełnić przy takim rozwiązaniu to odpowiednio większe terrarium niż w przypadku jednego gatunku i oczywiście dopasowanie jaszczurek tak aby nie stanowiły zagrożenia dla czakueli. Należy jednak kontrolować takie połączenia, gdyż zawsze może dojść do nieprzewidzianego.

Osobiście czakuele trzymam razem z ich mniejszymi krewniakami legwanami brązowymi (Dipsosaurus dorsalis) i ani razu nie obserwowałem jakichkolwiek oznak agresji.

Wielkość terrarium

Dość duże, pomimo iż czakuele to raczej spokojne jaszczurki. Minimalne rozmiary dla pary tych jaszczurek to 120x80x80 cm, choć lepszym rozwiązaniem jest trzymanie samca z przynajmniej dwiema samicami.

Oświetlenie

Ze względu na pochodzenie promieniowanie UV i silne oświetlenie jest raczej niezbędne do dobrego samopoczucia jaszczurek. Poza źródłem promieniowania UV niezbędna jest lustrzanka lub promiennik ciepła ogrzewający terrarium punktowo do 40°C Terrarium powinno być oświetlane przez 12 godzin w ciągu doby. W miesiącach zimowych nieco mniej.

Temperatura

W terrarium dla czakueli temperatura powinna być dość zróżnicowana, tak aby jaszczurki same miały możliwość wybrać odpowiednią temperaturę. Generalnie temperatura powinna utrzymywać się na poziomie 25-30°C, punktowo jednak temperatura może osiągać do ponad 40°C. Nocą temperatura powinna spadać o kilka stopni. W ciągu okresu zimowego za dnia temperatura powinna oscylować na poziomie około 20°C.

Wilgotność

Niska, na poziomie 40-50% w ciągu dnia. Nocą nieco wyższa, pod wieczór warto delikatnie spryskać wnętrze terrarium.

Żywienie

Czakuele to głównie roślinożerne jaszczurki, podobnie jak ich krewniacy legwany zielone. W naturze dieta tych legwanów składa się z ponad 22 gatunki roślin. Przeważnie odżywiają się nieco wysuszonymi częściami roślin, jedynie przez krótki okres czasu na wiosnę mają dostęp do świeżych, soczystych części roślin takich jak kwiaty.

W niewoli czakuele można karmić najróżniejszymi, nietrującymi częściami roślin, głównie liśćmi i kwiatami, między innymi:

• Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)
• Jeżyna (Rubus sp.)
• Róża dzika (Rosa canina)
• Róża pomarszczona (Rosa rugosa)
• Większość przedstawicieli rodziny bobowatych (Fabaceae) takich jak Koniczyna (Trifolium sp.), Lucerna (Medicago sp.) i Łubin (Lupinus sp.)
• Mięta (Mentha sp.)
• Kolendra (Coriandrum sp.)
• Bazylia pospolita (Ocimum basilicum)
• Melisa lekarska (Melissa officinalis)
• Czosnek (Allium sp.)
• Babka zwyczajna (Plantago major)
• Babka lancetowata (Plantago lanceolata)

Czakuele podobnie jak wiele roślinożernych, pustynnych jaszczurek dość żywiołowo reagują widząc żółte kwiaty (np. mniszka lekarskiego), prawie za każdym razem takie kwiaty zostaną zjedzone jako pierwsze. Legwany te wydają się lubić rośliny ostre w smaku np. drobno pokrojony szczypiorek, czosnek niedźwiedzi, rzeżuchę czy miętę. Warzywa i owoce powinny stanowić dodatek, nie podstawę diety tych jaszczurek. Zimą ze względu na zdecydowanie mniejszy wybór świeżych roślin dobrym rozwiązaniem jest kiełkowanie m. in. lucerny, soczewicy, fasoli, rzeżuchy, pszenicy czy słonecznika.

Nie należy podawać sałaty, roślin z rodziny psiankowatych (Solanaceae) takich jak papryka, ziemniak, datura, pokrzyk wilcze łyko, roślin kwiatowych np. konwalii czy zimowitów, a także roślin ozdobnych jak bluszcz czy bukszpan.

Pokarm zwierzęcy stanowi w przypadku tych jaszczurek jedynie uzupełnienie diety, często najzwyczajniej podane owady karmowe czakuele zwyczajne ignorują. W nieco większym stopniu owadami są zainteresowane ciężarne samice i osobniki młode.

Dymorfizm płciowy

Nie powinno stanowić większego problemu. Samce są zdecydowanie większe i masywniejsze od samic, różnią się także ubarwieniem które w przypadku samców jest bardziej kontrastowe, także pory udowe są u samców dobrze rozwinięte podczas gdy i samic są prawie niewidoczne.

Rozmnażanie

Niezbędnym warunkiem do zainicjowania godów jest trwający przynajmniej 2 miesiące okres spoczynku zimowego (w naturze okres ten trwa przeważnie od grudnia do marca). W tym celu należy stopniowo obniżać temperaturę aż będzie się ona utrzymywać na poziomie około 20°C. Punktowo jednak temperatura powinna być nieco wyższa. Poza obniżaniem temperatury należy skracać czas oświetlenia terrarium do około 5 h dziennie, a samo światło nie powinno być zbyt intensywne, a także nieco zwiększyć poziom wilgoci powietrza.

Czakuele zwyczajne podczas tego okresu wykazują bardzo niewielką aktywność, niezbyt często wychodzą z kryjówek i prawie nie pobierają pokarmu. Większość część doby zwyczajnie przesypiają. Po upływie około dwóch miesięcy należy stopniowo podnosić temperaturę i wydłużać okres oświetlenia terrarium.

Okres godowy u czakueli zwyczajnych rozpoczyna się przeważnie około miesiąc po zakończeniu zimowania. Same gody wyglądają podobnie jak w przypadku większości „społecznych” jaszczurek; po wykonaniu kilku „pompek” mających na celu zaimponowanie samicy, samiec zaczyna pogoń za samicą starając się przy tym złapać ja szczękami za kark. Sama kopulacja może trwać do około 15 minut.

Po godach samica na pozór nie nabiera większego apetytu, zwiększa się jedynie zainteresowanie pokarmem zwierzęcym który należy im zapewnić tym w tym okresie. Składanie jaj następuje około miesiąc po odbyciu przez samicę godów. Dobrze jest wcześniej przygotować samicy miejsce odpowiednie do składania jaj, pojemnik taki powinien mieć dość grubą warstwę podłoża, ponieważ samica może zakopać jaja nawet na głębokości około 30-40 cm. Po złożeniu jaj samica starannie maskuje miejsce zniesienia jaj. Samica może złożyć od 5 do nawet 15 jaj dość sporych rozmiarów (prawie 4 cm długości i wagę 4 gramów). Inkubacja powinna odbywać się w wysokiej wilgotności (100%) i temperaturze 29-31°C. Rozwój zarodkowy trwa od 70 do 90 dni. Młode po wyjściu z jaja mierzą od 12 do około 15 cm długości i są wiernymi kopiami rodziców o ubarwieniu podobnym do matki. Czakuela zwyczajna dojrzewa płciowo w wieku około 3-4 lat.

Młode czakuele wymagają takich samych warunków jakich potrzebują osobniki dorosłe. W teorii młode mogą być odchowywane w terrarium razem z rodzicami czy innymi dorosłymi przedstawicielami własnego gatunku, dorosłe czakuele nie reagują agresją i nie traktują młodych jako potencjalna ofiara. Jednak zdecydowanie lepszym i bezpieczniejszym rozwiązaniem jest odchowywanie młodych osobno w nieco mniejszym terrarium. Łatwiej wtedy o kontrolę stanu zdrowia wszystkich młodych jaszczurek.

Uwagi

Czakuele zwyczajne niestety są raczej trudno dostępne w Polsce, a spora część dostępnych w handlu osobników pochodzi z natury, przez to są na początku bardzo nieśmiałe, płochliwe i nieufne. Na każdy ruch w pobliżu terrarium reagują ucieczką i nadymają się. Jednak po pewnym czasie stają się coraz spokojniejsze i nie uciekają za każdym razem gdy ktokolwiek podejdzie do terrarium. Z czasem stają się bardzo ufne, przestają okazywać strach w stosunku do człowieka, bez obaw biorą pokarm z ręki, pozwalają się wyciągać z terrarium a nawet same, dobrowolnie wchodzą na rękę.

 
Opracowanie i źródła informacji
Grzegorz Mulkowski (tokaga) na podstawie własnych doświadczeń oraz literatury:
Miroslav Kocián Leguáni a agamy
Harry Wölfel Reptilia nr. 48

Liczba wyświetleń: 6097