Węże

’Honduras’ – Boa constrictor imperator – Boa dusiciel

Morelia viridis – Pyton zielony – odmiana Sorong

Spis treści

Węże (Serpentes) – podrząd Gady łuskonośne (Squamata) obejmujący ok. 10 rodzin i ponad 2800 gatunków. Występują na całej kuli ziemskiej, we wszystkich środowiskach ekologicznych, z wyjątkiem obszaru wiecznych śniegów i najwyższych gór. Większość gatunków żyje w rejonach subtropikalnych i tropikalnych. W Polsce od 2010 roku mamy w Polsce 5 gatunków węży.

Węże (Serpentes) należą do podrzędu gadów (Reptilia), z rzędu łuskonośnych (Squamata). Według taksonomii Linneusza są dwa infrarzędy, Alethinophidia (15 rodzin) i Scolecophidia (3 rodziny).

Do rzędu Alethinophidia należą:
Acrochordidae, Aniliidae, Anomochilidae, Atractaspididae, Boidae, Bolyeriidae, Colubridae, Cylindrophiidae,
Elapidae, Loxocemidae, Pythonidae, Tropidophiidae, Uropeltidae, Viperidae, Xenopeltidae.

Do rzędu Scolecophidia należą:
Anomalepidae, Leptotyphlopidae, Typhlopidae.

Jednak najczęściej spotykane w hodowlach rodziny to Połozowate (Colubridae), Dusiciele (Boidae),
Zdradnicowate (Elapidae), Żmijowate (Viperidae).

Uznaje się że ze wszystkich węży około 25% jest jadowite. Niektóre gatunki są uznawane za jadowite warunkowo co oznacza że gatunki te posiadają krótkie zęby jadowe osadzone z tyłu co znacznie utrudnia ukąszenie ale go nie wyklucza.

Uzębienie

Istnieją cztery typy uzębienia węży Aglypha, Opisthoglypha, Proteroglypha, Solenoglypha.

Aglypha (z greckiego: a – zaprzeczenie oraz glyphe – zagłębienie, jama)
Węże w tej grupie mają w szczęce górnej zęby mniej więcej równej wielkości. Nie ma w nich rowka, ani wewnętrznego kanalika. Brak też u nich osobnych dużych zębów jadowych. Do tej grupy należą wszystkie węże niejadowite.
Opisthoglypha (z greckiego: opisthe – tylny, stojący z tył oraz glyphe – jak wyżej)
W tej grupie można zaobserwować na przodzie szczęki górnej szereg zębów równej wielkości. Za nimi z tył widać jedną lub kilka par dużych zębów jadowych, na których znajduje się po jednej lub więcej otwartych rynienek przebiegających wzdłuż zęba. Dzięki takiemu ustawieniu zębów jadowych węże te muszą głęboko ująć paszczą swoją ofiarę i silnie ją ucisnąć zębami, aby jad przedostał się do rany. Natomiast płytkie uchwycenie przednimi zębami nie powoduje przeniknięcia jadu. Z tego powodu węże ta bywają uważane za warunkowo jadowite. Należą do nich przedstawiciele rodziny wężowatych (Colubridea)
Proteroglypha (z greckiego: proteros – przedni, glyphe – jak wyżej)
Węże zaliczane do tej grupy mają parzyste zęby jadowe z podłużnie przebiegające głęboką rynienką (albo częściowo kanalikiem), osadzone nieruchomo w przedniej części szczęki górnej. Układ ten jest sprawniejszy od poprzedniego i stanowi wyższy stopień rozwoju aparatu jadowego. Wszystkie węże, mają go, są jadowite. Do przekazania trucizny wystarczy płytkie uderzenie końcem pyska. Do tej grupy należą przedstawiciele zdradnicowatych (Elapidea) i węże morskie (Hydrophiidea)
Solenoglypha (z greckiego: solenos – kanał i glypha jak wyżej)
Wyróżnia się u nich dwa duże, nieco zakrzywione zęby jadowe osadzone ruchomo na przedniej szczęce górnej. Każdy z zębów ma wewnętrzny kanalik, kończy się mała szparką na jego przedniej stronie, tuż przy zaostrzonym końcu zęba. Kanaliki te łączą się z gruczołami jadowymi. W czasie spoczynku zęby odchylają się do tył, umożliwiając zamknięcie paszczy. Przy jej otwarciu kość poprzeczna podniebienia przesuwa się do przodu, wychylając kości szczękowe z przyrośniętymi do nich zębami, które ustawiają się sztorcem. Dzięki temu układowi zęby jadowe mogą osiągać stosunkowo duże rozmiary. U niektórych węży z rodzaju Bitis, u żmii indyjskiej (Vipera russelii) i innych dochodzą one do 25 mm długości. Aparat jadowy tego typu występują u najbardziej wyspecjalizowanych węży jadowitych z rodziny żmijowatych (Viperidea) i Cortalidea

Cechy charakterystyczne dla wszystkich węży

długie beznogie ciało
aparat szczękowy (trzewioczaszka) który dzięki swojej budowie umożliwia szerokie rozwarcie szczęk
pokarm połykany w całości
brak ucha środkowego oraz błony bębenkowej
tylko jedno płuco, ze względu na budowę wątroba i nerki są wydłużone
liczba kręgów może dochodzić do 400 sztuk
dobrze rozwinięty narząd Jacobsona

Wzrok

Zmysł ten u węży jest bardzo zróżnicowany, począwszy od całkowitej ślepoty po bardzo dobry i ostry, jednak z reguły jest on na tyle dobry aby śledzić ruchy. Zróżnicowanie takie jest efektem warunków w jakich żyją poszczególne gatunki. Węże podziemne są praktycznie całkowicie ślepe natomiast węże żyjące na drzewach widzą doskonale. Węże widzą jedynie w odcieniach szarości. Niektóre gatunki posiadają zdolność widzenia obuocznego, oznacza to że mogą one oboje oczu skupić na jednym punkcie, w efekcie czego ocena odległości od ofiary przychodzi im o wiele łatwiej. Skupianie wzroku odbywa się poprzez ruch soczewki w przód w tył względem siatkówki. Węże nie posiadają powiek, oko jest osłonięte przeźroczystym okularem, który jest wymieniany przy każdej wylince. Źrenice u węży występują w trzech rodzajach, źrenice okrągłe, źrenice pionowe, źrenice poziome.

Słuch

Węże ze względu na brak ucha środkowego oraz błony bębenkowej są uznawane za głuche, jedyną pozostałością po tych organach jest strzemiączko. Dźwięki oraz drgania (nawet te najmniejsze), są wychwytywane przez dolną część ciała która ma kontakt z podłożem. Dzięki temu wąż jest w stanie wyczuć zbliżający się posiłek lub zagrożenie.

Węch

Organy węchowy u węży jest doskonale rozwinięty i składa się z dwóch elementów z nozdrzy oraz języka. Nozdrza wychwytują z powietrza substancje zapachowe, które są analizowane przez mózg. Natomiast język współpracuje z narządem Jacobsona, narząd ten zbudowany jest z dwóch kieszeni do których prowadzą dwa kanały, one zaś są otwarte na podniebieniu w przedniej części jamy gębowej węża, niezależnie od siebie. Obie kieszenie są stale wypełnione cieczą która jest produkowana w gruczołach przyocznych. Zwierzę przemieszczając się wysuwa język do którego przylegają substancje zapachowe z powietrza bądź z rzeczy które akurat dotknął, następnie język jest chowany a jego rozdwojone końcówki przylegają do kanałów. Za pośrednictwem płynu, substancje zapachowe są przenoszone do kieszonek a dokładnie do nabłonka węchowego na ich ściankach. Narząd ten jest głównie używany podczas polowań (tropienie ofiary), jednak węże też rozpoznają nim obecność innych osobników oraz samic gotowych do kopulacji.

Termoreceptory

Jest to narząd pozwalający wężom na widzenie promieniowania cieplnego, doskonale sprawdza się przy polowaniu na stałocieplne ssaki. Jednak termoreceptory posiadają jedynie trzy rodziny węży a dokładniej pytony, boa oraz grzechotniki. Umiejscowienie ich jest jednak zupełnie inne u każdej rodziny.

Grzechotniki – umiejscowione są w jamkach policzkowych zaraz za nozdrzami
Pytony – znajdują się wewnątrz łusek otaczających pysk węża
Boa – umiejscowione są pomiędzy łuskami znajdującymi się wokół pyska

Węże należą do drapieżników, jednak ich dieta jest bardzo zróżnicowana żywią się one (w zależności od gatunku) owadami – Wąż trawny, rybami – Wąż pończosznik , płazami – Trwożnica pospolita, gadami – Wąż bicz, innymi wężami – Kobra królewska nawet osobnikami ze swojego gatunku, jajami – wąż Jajożer. Jak widać świat węży jest pełen różnorodności pod każdym względem.