Stellagama (Laudakia) stellio – hardun

Stellagama (Laudakia) stellio – hardun

Jest to masywnie zbudowana, średniej wielkości agama, dorastająca do 40 cm dł. Ciało jest spłaszczone, ze stosunkowo dużą głową i krótkimi kończynami. Łuski pokrywające boki ciała i podgardle są zaostrzone, kolcokształtne. Również na grzbiecie znajdują się zaostrzone, kolcowate łuski, których ułożenie w rzędy jest charakterystyczne dla poszczególnych podgatunków. Wierzch głowy pokryty jest pancerzem utworzonym przez płaskie łuski ze skierowanym ku tyłowi tępym kilem. Łuski ogonowe tworzą pierścienie. W każdym tego typu pierścieniu łuski są jednakowej wielkości. Ubarwienie hardunów jest bardzo zmienne, zależy w dużym stopniu od płci, wieku i stanu emocjonalnego gadów. Każdy z podgatunków posiada charakterystyczny dla siebie podstawowy wzór ubarwienia.

Jest to jedna z nielicznych agam zasiedlająca także kontynent Europejski. Spotykane są w Grecji, Macedonii i na wielu wyspach Morza Śródziemnego. Sztucznie została również zaaklimatyzowana na wyspach Korfu i Malcie.

Pierwotnie gatunek ten został opisany przez Linneusza jako Agama stellio, następnie utworzono oddzielny rodzaj Laudakia, do którego go przeniesiono. Obecnie w większości źródeł figuruje jako Stellagama setllio.

Podgatunki

Wyróżniono następujące podgatunki:

• Stellagama stellio stellio (Linneusz, 1758) – zasiedlający Grecję,Turcję, Cyklady, Rodos i inne wyspy na Morzu Śródziemnym.
• Stellagama stellio brachydactyla (Haas, 1951) – spotykany pod nazwami agama klown, agama malowana, hardun krótkopalcy, zasiedla Arabię Saudyjską, Jordanię, Synaj
• Stellagama stellio cypriaca (Daan, 1967) – zasiedlający Cypr.
• Stellagama stellio daani (Beutler i Fror, 1980) – zasiedlający Saloniki, Cyklady, wyspy na Morzu Jońskim, południowo-zachodnią część Turcji, Macedonię.
• Stellagama stellio picea (Parker, 1935) – zasiedlający Syrię, Liban, Izrael, Jordanię.
• Stellagama stellio salehi (Werner, 2006) – zasiedlający Półwysep Synajski w Izraelu.
• Stellagama stellio vulgaris (Sonnini i Latreille, 1802) – zasiedlający północny Egipt.

Długość życia

Do kilkunastu lat.

Występowanie

Arabia Saudyjska, Cypr, Egipt, Grecja, Irak, Izrael, Jordania, Liban, Macedonia, Syria, Turcja

Odmiany

Brak.

Aktywność

Dzienna.

Wygląd

Wygląd samca

Samiec harduna jest zazwyczaj nieco większy od samicy, dorasta maksymalnie do 40 cm dł. z czego połowa przypada na ogon. Głowa samca jest większa, szersza, z masywniejszymi szczękami. Kolcowate łuski na podgardlu i głowie są większe niż u samicy. Na brzuchu samca bardzo wyraźnie widoczna jest linia, przypominająca podłużną bliznę, pokryta łuskami różniącymi się wyglądem od łusek pokrywających resztę spodu ciała. Gruczoły przedanalne są lepiej rozwinięte u samców, są wyraźnie widoczne (do 40 porów leżących w 3 – 5 rzędach). Dodatkowo nasada ogona samca jest szersza, pogrubiona w miejscach gdzie ulokowane są hemipenisy.
Ubarwienie samca jest uzależnione od stanu emocjonalnego, stanu zdrowia i wieku. Każdy z podgatunków ma swoje charakterystyczne ubarwienie.

1. Stellagama stellio stellio – samiec ubarwiony jest beżowo lub szaro, na ciele widoczne są pomarańczowe lub różowawe cętki, tworzące wzdłuż kręgosłupa łańcuszkowaty wzór. Okolice oczu również jaśniejsze. Podgardle i brzuch żółtawe lub różowawe, pokryte ciemnym marmurkowym wzorem. Niektóre samce mają bardzo słabo zaznaczony deseń jasnych plam na grzbiecie, niekiedy niemal niewidoczny lub całkiem go brak.

2. Stellagama stellio brachydactyla – ciało szare, niekiedy prawie czarne pokryte dużymi, nieregularnymi plamami w kolorze pomarańczowym lub różowawym. Często cała tylna część ciała pomarańczowa. Tylna połowa ogona oraz kończyny wraz z palcami zazwyczaj pasiaste. Wierzch głowy jasny, pomarańczowo-beżowy, okolice oczy jaskrawo pomarańczowe. Na głowie i grzbiecie nieregularnie rozrzucone błękitne cętki. Podgardle i brzuch żółte lub pomarańczowe ze słabo zaznaczonym lub niewidocznym marmurkowym deseniem. Podczas okresu godowego głowa i wierzch ciała przybierają niebieskie zabarwienie.

3. Stellagama stellio cypriaca – ciało niemal jednolicie pomarańczowo-beżowe, na grzbiecie czarna plama pokryta delikatnym pomarańczowym deseniem pręg. Głowa z wierzchu brązowa. Tylna połowa ogona pręgowana. Deseń na podgardlu widoczny.

4. Stellagama stellio daani – niemal jednolicie czarne ubarwienie, jedynie w okolicach oczu i otworów usznych pomarańczowe plamy. Podczas okresu godowego wierzch ciała przybiera błękitne zabarwienie.

5. Stellagama stellio picea – czarne lub ciemnoszare ubarwienie, z bardzo słabo zaznaczonym deseniem rozmytych, pomarańczowych plam. Ogon pręgowany. Głowa pomarańczowa, jedynie z wierzchu czarna. Podgardle i brzuch białe lub żółtawe, ze słabo zaznaczonym lub niewidocznym marmurkowym deseniem.

6. Stellagama stellio salehi – ubarwienie zdominowane przez różne odcienie koloru pomarańczowego z szarymi plamami, na karku i nad łopatkami widoczny czarny deseń. Ogon pręgowany. Na ciele nieregularnie rozrzucone błękitne cętki.

7. Stellagama stellio vulgaris – ubarwienie popielato szare, z lekko zaznaczonym ciemniejszym deseniem po bokach ciała. Wzdłuż grzbietu biegnie jaśniejsza pręga, jasnoszara lub szaro-pomarańczowa z wyraźnymi symetrycznie ułożonymi po obu stronach kręgosłupa błękitnymi cętkami. Cętki tworzą niekiedy delikatne pręgi.

Podczas okresu godowego ubarwienie samców niemal wszystkich podgatunków staje się jaskrawsze a deseń plam i pręg staje się bardziej kontrastowy. Błękitne cętki lub plamy są charakterystycznym elementem szaty godowej samców większości podgatunków.

Wygląd samicy

Samice zasadniczo są mniejsze od samców i lżej zbudowane. Głowa nie jest tak masywna i szeroka, pysk jest delikatniejszy i dłuższy. Ubarwienie samic poza okresem godowym jest zbliżone do ubarwienia samców (zależy oczywiście od podgatunku) aczkolwiek kolory nigdy nie są tak jaskrawe a wzory plam są mniej wyraźne, jakby rozmyte. Jedynie u podgatunku Stellagama stellio picea samice wykazują bardziej jaskrawe ubarwienie niż samce. Ubarwienie samic tego podgatunku jest czarne lub ciemnoszare z wyraźnym deseniem, dużych okrągłych plam w kolorze pomarańczowym. Podczas okresu godowego ubarwienie samic również staje się nieco bardziej jaskrawe, ale nigdy nie jest tak widowiskowe jak u samców.

Cechy szczególne

Jest to jeden z nielicznych gatunków z rodziny Agamidae zasiedlający kontynent europejski. Poza stanowiskami naturalnymi została również zaaklimatyzowana sztucznie na wyspach Korfu i na Malcie. W handlu spotykane są niemal wyłącznie przedstawiciele podgatunków Stellagama stellio stellio i zwłaszcza Stellagama stellio brachydactyla, nazywana często agamą klaunem ze względu na swoje ubarwienie. Ciekawostką jest fakt, że osobniki należące do pierwszego podgatunku są bardzo nieufne i płochliwe, z kolei drugi z nich jest bardzo łatwo oswajalnym gadem, szybko przyzwyczajającym się do opiekuna i nie wykazującym agresji.

Biotop

Różne podgatunki zasiedlają różnorodne środowiska. Harduny występują zarówno w górach i na wyżynach ( w Libanie nawet do 2000 m.n.p.m.) jak i na nizinach oraz na poziomie morza. Jest to gatunek wybitnie ciepłolubny, kserofilny, wybierający na swoje siedliska miejsca dobrze nasłonecznione i szybko nagrzewające się w ciągu dnia. Unika obszarów zalesionych, chociaż często występuje w widnych lasach oraz na plantacjach oliwnych lub w winnicach. Podgatunki zasiedlające Egipt i Półwysep Arabski doskonale przystosowały się do typowo pustynnego środowiska. Podgatunki śródziemnomorskie zasiedlają rumowiska skalne, zbocza wzgórz i bardzo często także osiedla ludzkie i ich pozostałości. Bardzo licznie występują w ruinach antycznych miast. Podgatunek S.s. picea często przebywa na polach skamieniałej lawy.

Temperatura

Temperatura w jednym końcu zbiornika powinna wynosić ok 25°C, w drugim końcu do 35°C, pod promiennikiem miejscowo do 40°C. Temperatura w nocy nie powinna spadać poniżej 25°C.

Wilgotność

50-60%.

Terrarium

Terrarium dla hardunów powinno jak najbardziej przypominać warunki naturalne. W zależności od podgatunku preferowane wymagania środowiskowe mogą się nieco różnić. Podgatunek nominatywny Stellagama stellio stellio przebywa w naturze głównie na podłożu kamienistym, na rumoszu skalnym i często w ruinach domostw ludzkich. Za podłoże powinno posłużyć w tym wypadku mieszanina grubego piasku i żwiru, z dodatkiem większych kamieni. W terrarium należy ułożyć także odpowiednią ilość większych odłamków skalnych, zabezpieczonych w taki sposób aby kopiące zwierzęta nie zrobiły sobie krzywdy. Kamienie należy ułożyć tak, aby utworzyły przynajmniej kilka jaskiń, służących gadom za kryjówki. Pod promiennikiem warto również ustawić większy kamień lub konar, który będzie stanowił grzędę dla dominującego osobnika. Stellagama stellio stellio wspina się stosunkowo dobrze dlatego można również zainstalować w terrarium wytrzymałą ściankę strukturalną, która wydatnie zwiększy powierzchnię aktywności gadów.

W przypadku Stellagama stellio brachydactyla preferowane jest środowisko pustynne. Za podłoże najlepiej zastosować mieszaninę piasku i drobnego żwiru. Przedstawiciele tego podgatunku słabo się wspinają, dlatego nie ma potrzeby formować skał w formie bardzo wysokich elementów. Grzęda dla osobnika dominującego jest oczywiście wymagana, ale doskonale posłużą temu celowi pojedyncze kamienie lub konar. Jako, że agamy klowny wykazują silny instynkt kopania, warstwa podłoża powinna być odpowiednio gruba a wszystkie ciężkie elementy wystroju odpowiednio zabezpieczone przed zawaleniem.

Wewnątrz terrarium koniecznie należny umieścić źródło wody pitnej, mimo że osobniki niektórych pustynnych podgatunków niemal całą wodę w naturze czerpią z pokarmu oraz zlizując rosę poranną z kamieni.

Wielkość terrarium dla dorosłego osobnika 80x50x50 cm Wielkość terrarium dla haremu 120x60x50 cm.

Oświetlenie

Cykl 12 godzinny. UVB 10%.

Żywienie

Jest to bardzo żarłoczna wszystkożerna jaszczurka. Osobniki młodociane są głównie mięsożerne, ale wraz ze wzrostem udział pokarmu roślinnego w diecie wzrasta, przynajmniej sezonowo. Zasadniczo są to gady pożerające niemal wszystkie zwierzęta mniejsze od siebie. Zjadają wszelkiego rodzaju owady, zwłaszcza prostoskrzydłe, chrząszcze i osy, pająki, skorpiony, wije, ślimaki, jaja i pisklęta ptasie, gryzonie, inne jaszczurki (niekiedy młode osobniki własnego gatunku) i małe węże. Obserwowano harduny zjadające padlinę. Dieta mięsna jest urozmaicana przez zjadanie młodych liści i kwiatów oraz kolorowych owoców.

Rozmnażanie

Okres godowy trwa od kwietnia do połowy czerwca. Samiec w tym okresie staje się bardzo terytorialny i agresywny w stosunku do innych samców. Ubarwienie obu płci staje się bardziej jaskrawe ze znacznie mocniej zaznaczonym deseniem. U kilku podgatunków pojawiają się mniej lub bardziej zaznaczone błękitne plamy lub cętki. Po kopulacji samica składa od 3 do 12 jaj w wykopanej przez siebie norze lęgowej. W ciągu sezonu samica może mieć dwa zniesienia. Po ok dwóch miesiącach inkubacji wykluwają się młode. W chwili wylęgu mierzą ok 7 cm długości.

Zimowanie

W północnych rejonach swojego zasięgu harduny zimują, często grupowo od października do początku kwietnia. Osobniki należące do podgatunków południowych nie zimują, aczkolwiek w najgorętszych miesiącach roku zapadają w krótkotrwały sen letni. Jeżeli chcemy doprowadzić do rozmnożenia należy na okres ok 5-6 tygodni obniżyć ogólną temperaturę w terrarium o ok. 10-15°C.

Uwagi

Większość osobników dostępnych w sprzedaży pochodzi z odłowu i często są w stanie skrajnego wyczerpania. Przy ewentualnym zakupie należy poddać je kwarantannie i zapewnić jak najwięcej spokoju. często są bardzo silnie odwodnione, konieczne jest zapewnienie im źródła wody. Dodatkowo najczęściej są nosicielami licznych pasożytów, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych a także często mają poważne kontuzje powstałe podczas transportu (połamane palce i kończyny, ubytki palców). Podstawowymi problemami w chowie terraryjnym jest bardzo duża stresogenność tego gatunku i duża śmiertelność osobników odławianych. Najczęściej w handlu spotykane są dwa podgatunki: Stellagama stellio stellio i Stellagama stellio brachydactyla, znacznie rzadziej również Stellagama stellio picea. Coraz częściej zdarzają rozmnożenia tego gatunku w niewoli. W warunkach sztucznych otrzymano mieszańce pomiędzy tymi trzema podgatunkami.
Po aklimatyzacji Stellagama stellio brachydactyla łatwo przyzwyczaja się do opiekuna i traci w dużym stopniu płochliwość. Oswaja się do tego stopnia, że niektóre osobniki można karmić z ręki. Okazy bezpośrednio po odłowie są bardzo płochliwe i agresywne (zwłaszcza samce). Osobniki należące do nominatywnego podgatunku Stellagama stellio stellio najczęściej pozostają płochliwe i dzikie, bardzo rzadko przyzwyczajają się do opiekuna.

 
Opracowanie i źródła informacji
Jakub Kowalski, na podstawie doświadczeń własnych w zakresie hodowli S.s. stellio i S.s. brachydactyla oraz:

• IUCN European Red List (June, 2012)
• Baha El Din, S. (2006) A Guide to the Reptiles and Amphibians of Egypt. American University in Cairo Press
• www.Arkive.org
• Reptile-database.reptarium.cz
• Encyclopedia of Life eol.org

Liczba wyświetleń: 6557