Sternotherus odoratus – żółw wonny

Sternotherus odoratus – żółw wonny

Nazewnictwo

Nazwa angielska – common musk turtles, stinkpot

Nazwa niemiecka – Gewöhnliche Moschusschildkröte

Nazwa francuska – tortue musquée, cinosterne odorant

Nazwa czeska – klapavka obecná

Nazwa rosyjska – мускусная обыкновенная черепаха

Nazwa hiszpańska – tortuga apestosa común

Nazwa włoska – tartaruga dal muschio comune

Systematyka

Sternotherus odoratus (Latreille, 1802) należy do podrzędu żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira) i rodziny Kinosternidae. Należą do niej cztery rodzaje, występujące na obu kontynentach amerykańskich: Kinosternon, Sternotherus, Staurotypus i Claudius. Żółwie tej rodziny osiągają nieduże rozmiary, od niewiele ponad 10 (Sternotherus depressus) do 38 cm (Staurotypus tripocratus). Kinosternidae ze względu na tryb życia jaki prowadzą, nazywane są żółwiami mułowymi.

W Polsce Sternotherus odoratus występuje pod dwiema nazwami – żółw wonny i żółw piżmowy. Ta druga nazwa jest także stosowana w przypadku Sternotherus minor, z którym Sternotherus odoratus jest blisko spokrewniony. Dla uniknięcia pomyłek, jeśli nie stosuje się nazwy naukowej, słuszne wydaje się używanie nazwy żółw wonny dla Sternotherus odoratus, a żółw piżmowy jedynie dla Sternotherus minor.

Ponieważ oba te gatunki są do siebie podobne, zarówno morfologicznie, jak i pod względem wymagań, niniejszy opis może służyć także hodowcom Sternotherus minor (oraz częściowo innych gatunków z tej rodziny). Sternotherus minor jest gatunkiem zasiedlającym podobne tereny co Sternotherus odoratus, ale w południowych rejonach jego występowania. Ma zatem wymagania termiczne jak żółwie wonne pochodzące z cieplejszych rejonów, co należy uwzględnić planując hodowlę tego gatunku.

Wygląd

Żółwie wonne osiągają maksymalne rozmiary karapaksu do 13,7 cm, ale zwykle są mniejsze, między 7,5 i 10 cm.

Karapaks wyraźnie wysklepiony, owalny, może być szerszy w tylnej części. U młodych osobników występują trzy kile (środkowy najwyraźniejszy), które z wiekiem zacierają się, a u starszych osobników pancerz jest zupełnie gładki. Ubarwienie karapaksu jest zmienne. Maluchy są prawie całkiem czarne, z wiekiem jaśnieją. Pancerz może stać się u nich szary, beżowy, oliwkowy, brązowy lub czarny. Zwykle jest nakrapiany rozchodzącymi się promieniście ciemniejszymi kropkami i kreseczkami lub pokryty promienistymi prążkami. Występuje duża zmienność w zakresie ubarwienia i kształtu pancerza oraz proporcji głowy do reszty ciała.

Dość wąski most łączy karapaks z plastronem zaopatrzonym w zawias w przedniej jego części. Ponieważ plastron jest wyraźnie zredukowany, przedni jego fragment nie może zostać zamknięty, jak to się dzieje u rodzaju Kinosternon (dwa zawiasy, przednia i tylna część plastronu jest zamykana, u części gatunków bardzo szczelnie). Pomiędzy tarczkami rogowymi występują pasma nagiej skóry, relatywnie szersze u większych żółwi, zwłaszcza u samców. Kolor plastronu jest zazwyczaj jasny, żółtawy lub jasnoszary. Rzadko zdarzają się też osobniki o całkiem czarnym plastronie.

Części miękkie pokrywa naga skóra, a łuski (zaledwie po kilka) znajdują się jedynie na łapach. Skóra jest szara z wieloma jaśniejszymi i ciemniejszymi, drobnymi plamkami. Występują na niej liczne drobne brodawki. Para największych z nich znajduje się pod brodą zwierzęcia. Od czubka nosa ciągną się dwa charakterystyczne, białe lub żółtawe pasy biegnące nad i pod okiem aż na szyję. Górny za okiem tworzy plamkę przypominającą często kształtem błyskawicę. Pasy mogą być poprzerywane. Są wyraźne u młodych żółwi, z czasem mogą się rozmywać.

Głowa jest stosunkowo duża i długa, osadzona na długiej szyi. Nos jest wyraźnie wysunięty do przodu. Szczęki wszystkich żółwi rodziny Kinosternidae są bardzo silne i przystosowane do kruszenia muszli mięczaków. Mają masywne rogowe płyty o ostrych krawędziach.

Wszystkie palce są spięte błonami pławnymi bardzo wyraźnie zwiększającymi powierzchnię łap. Pięć palców przednich łap i cztery tylnych zakończone są pazurami (u małych żółwi trzymanych w grupach, na przykład w sklepach, często są one poobgryzane, co nie stanowi problemu, bo pazury odrastają).

Ogon u żółwi wonnych jest elementem umożliwiającym bardzo łatwo, już przy długości karapaksu około 5 cm, rozpoznać płeć zwierzęcia. U samic jest on mały, szybko się zwężający, natomiast u samców ma bardzo grubą podstawę i jest znacznie dłuższy i masywniejszy.

Występowanie

Sternotherus odoratus występuje w południowo-wschodniej Kanadzie (Ontario, południowe obszary Quebec), USA (od Maine, po Florydę i Wisconsin, środkowy Teksas). Izolowana populacja z północnego Meksyku prawdopodobnie wyginęła.

Biotop

Zamieszkuje wody słodkie, najchętniej o niewielkim prądzie i miękkim dnie, jeziora, stawy, rzeki, strumienie, kanały, tereny bagienne, ale może też żyć w strumieniach o silniejszym nurcie i żwirowym dnie. Trzyma się płycizn. Jest silnie związany z wodą i na ląd wychodzi niechętnie.

Terrarium

Zbiornik przeznaczony dla żółwi tego gatunku nie musi być duży. Jednego żółwia można trzymać już w standardowym akwarium o wymiarach 60×30 cm. Oczywiście im większa powierzchnia dna, tym lepiej. Żółwie wonne, podobnie jak ich kuzyni z rodziny Kinosternidae, nie są dobrymi pływakami. Nie mają opływowego kształtu pancerza, a pływanie wychodzi im raczej niezdarnie, co nie znaczy jednak, że nie umieją pływać w ogóle. Najchętniej spacerują po dnie i wdrapują się na przeszkody, takie jak korzenie. Należy zapewnić im możliwość wspinania się, dzięki czemu będą mogły bez trudu osiągnąć powierzchnię wody i znaleźć dogodne miejsce do wypoczynku w pozycji umożliwiającej wynurzenie nozdrzy. Wystarcza im niewielka część lądowa. Żółwie te rzadko wychodzą na ląd i nawet wygrzewać się pod żarówką wolą w lekkim zanurzeniu.

Głębokość wody powinna umożliwiać nabieranie powietrza po wspięciu się na łapach i wyciągnięciu szyi do powierzchni wody. Można jednak wlewać jej więcej, jeśli zapewnimy żółwiom możliwość wspinania się do powierzchni po elementach wystroju.

Dno warto pokryć cienką warstwą drobnego żwirku lub piasku, by zwierzęta znalazły pewne oparcie dla tylnych łap, gdy będą próbowały wspinać się po szybie w celu nabrania powietrza.

Ważne, by tak zaaranżować przestrzeń życiową żółwi, żeby miały one liczne kryjówki, zwłaszcza jeśli planujemy trzymać razem kilka osobników (co nie zawsze jest możliwe ze względu na dość dużą agresywność tego gatunku, zwłaszcza samców, których nie można trzymać razem, bo mogą się bardzo dotkliwie, nawet śmiertelnie, poranić). Mogą to być korzenie, fragmenty kory dębu korkowego, kawałki doniczek, łupiny orzechów, łupki, sztuczne rośliny. Żółwie potrzebują też miejsc, o które będą mogły się ocierać, by umożliwić prawidłowe złuszczanie się pancerza. Poza tym warto umieścić tam żywe rośliny, zwłaszcza pływające, co da żółwiom poczucie bezpieczeństwa i możliwość wzbogacenia diety.

Żółwie wonne ze względu na duży zasięg występowania mają dość szeroki zakres tolerancji temperatur. Mogą być z powodzeniem trzymane w wodzie od 20°C do 28°C, ale przy niższych temperaturach z tego zakresu są wyraźnie mniej aktywne. Warto zainstalować w akwarium grzałkę z termostatem, ale można ewentualnie poprzestać na ogrzewaniu opartym na włączanej jedynie na dzień żarówce lustrzance o mocy 40W lub 60W, w zależności od wielkości zbiornika. Żółwie pochodzące z północy dobrze się czują w niższych temperaturach, a z południowej części obszaru występowania – wolą temperatury wyższe.

Czystość w akwariach z żółwiami jest bardzo ważna. W jej utrzymaniu może pomóc filtr akwarystyczny. Nie zastąpi on jednak regularnych podmian wody. By była ona dłużej czysta można karmić żółwie w osobnym pojemniku z wodą. Nie przyjmują one pokarmu na sucho.

Oświetlenie powinno być włączone 12-14 godzin na dobę. Omawiany gatunek jest raczej aktywny o zmierzchu (dużą część dnia spędza w ukryciu) i nie potrzebuje silnego światła. Wydaje się, że źródło promieniowania UVB nie jest konieczne. Mimo jego braku żółwie te nie zapadają na krzywicę.

W ciepłych miesiącach można trzymać żółwie w oczku wodnym, o ile jest ono dobrze zabezpieczone przed potencjalnymi drapieżnikami (ptaki, koty, kuny, itp.).

Żywienie

Żółwie wonne są głównie mięsożercami, choć zjadają również rośliny. Żywią się przede wszystkim bezkręgowcami wodnymi (mięczakami i owadami) i jeśli nadarza się okazja, padliną. Ich przysmakiem są ślimaki, których twarde muszle z łatwością kruszą swoimi silnymi szczękami. W niewoli karmi się je żywym, mrożonym, bądź suszonym pokarmem; mogą to być ślimaki wodne i lądowe, małże, kalmary i ośmiornice, dżdżownice, krewetki, kiełże, rozwielitki, artemia, larwy owadów i ich postacie dorosłe, ryby (np. stynki), serca wołowe, oseski mysie. Warto podawać pokarm żywy, w tym drobne rybki, jak na przykład gupiki, które mogą mieszkać i rozmnażać się w akwarium żółwia. Ponieważ żółwie te są słabymi pływakami rzadko udaje im się złapać zwinne ryby, ale ich obecność zmusza je do ciągłej aktywności i prób polowania. Wydaje się natomiast, że utrzymanie populacji ślimaków w zbiorniku z żółwiami wonnymi jest niemożliwe, bo wszystkie ślimaki zostaną szybko odnalezione (żółwie w poszukiwaniu pokarmu posługują się bardzo dobrym węchem), w razie potrzeby wykopane z podłoża i zjedzone. Pokarm granulowany może nie być akceptowany przez żółwie pochodzące z odłowu i nie przyzwyczajone do niego od małego.

Jako uzupełnienie diety można próbować podawać rośliny wodne. Nie są one często zjadane. Rośliną, która cieszy się największą popularnością wśród żółwi jest trzykrotka. Zwykle zjadane są jej łodygi.

Dodatkowo można podawać preparaty wapniowe i witaminowe, jednak przy urozmaiconej diecie nie jest to konieczne. Doskonałym źródłem wapnia są muszle ślimaków oraz sepia.
Naturalne dla omawianych żółwi jest przyjmowanie pokarmu z podłoża. Często aktywnie szukają jedzenia w żwirku na dnie zbiornika.

Ze względu na ich ogromny apetyt, wręcz nieproporcjonalny do wielkości zwierząt, łatwo o przekarmianie i otłuszczenie żółwi. Dlatego nie można karmić ich „na życzenie”, kiedy tylko zwierzę żebrze przy szybie o jedzenie. Maluchy karmi się codziennie, podrostki co drugi dzień, a dorosłe wystarczy karmić 2 razy w tygodniu.

Żółw wonny potrafi zjeść na raz zaskakująco dużo. Po obfitym posiłku uwidacznia się na szyi zwierzęcia „wole” wypełnione pokarmem.

Rozmnażanie

Żółwie wonne z północnych rejonów osiągają dojrzałość płciową średnio przy długości pancerza 6,5 cm w przypadku samców i 8,3 w przypadku samic. Ich kuzyni z południa odpowiednio przy 7,3 i 9,6 cm. Żółwie z populacji północnych składają też na raz więcej jaj. W terrarium dojrzałość osiągają zwykle w 2-4 roku życia, ale jest to możliwe nawet po 1,5 roku!

Gody żółwi wonnych odbywają się głównie w kwietniu i maju. Samice składają na raz od jednego do dziesięciu jaj, ale przeciętnie zaledwie 2-5 jaj. Mogą to robić jednak do czterech razy w roku. Żółwice przechowują nasienie, więc przed kilkoma kolejnymi zniesieniami nie są potrzebne kolejne kopulacje. Pierwsze złożenie następuje zwykle 4-6 tygodni od kopulacji.

By żółwie przystąpiły do godów i miały potomstwo, muszą zostać przezimowane. Można to zrobić wyłączając oświetlenie akwaterrarium, przestając karmić żółwie i stopniowo obniżając temperaturę do 5-10°C. Woda w zimowniku powinna być płytka, by żółwie mogły nabierać powietrza nie podnosząc się z dna. Można do niej dodać liście czarnej herbaty, by zawarte w nich garbniki obniżyły i ustabilizowały pH, co pomoże zapobiec ewentualnym grzybicom. Można zainstalować w zbiorniku z zimującymi żółwiami napowietrzacz. Możliwe jest też zimowanie żółwi w skrzynce z ziemią, torfem lub humusem, w której gady się zakopią. Trzeba jednak kontrolować wilgotność substratu, bo żółwie wonne są wrażliwe na wysuszenie. Zimowanie powinno trwać 2-3 miesiące. W naturze żółwie z populacji południowych są aktywne przez cały rok i stymulacją do godów w terrarium może być dla nich niepełne zimowanie w temperaturach 15-18°C. Decydując się na takie rozwiązanie trzeba jednak co jakiś czas nakarmić zwierzęta ponieważ żółwie pozostaną w takich warunkach aktywne.

Pod koniec okresu spoczynkowego podnosi się stopniowo temperaturę w ciągu około dwóch tygodni do 22-25°C i wydłuża dzień świetlny do 14 godzin.

Kopulacja przebiega w wodzie. Zaloty samca mogą być bardzo natarczywe. Samiec często podgryza samicę. Stanowi to dla niej duży stres, dlatego w zbiorniku z żółwiami muszą się znaleźć liczne kryjówki.

Do składania jaj trzeba przygotować samicy wyspę wypełnioną wilgotnym piaskiem. Nad wyspą umieszcza się żarówkę grzejną. W naturze samica zakopuje jaja w ziemi lub ściółce albo pozostawia je w zagłębieniach terenu, pod korzeniami itp. Jaja mierzą 22-31 mm długości, 13-17 mm szerokości. Na zapłodnionych jajach pojawia się w ciągu kilku godzin lub dni biała banderola.

Młode wykluwają się po 60-100 dniach inkubacji w temperaturze 25-29°C i wilgotności względnej około 98%. Mają 18,5-23 mm długości, 15,5-12,8 mm szerokości i 11,5-12,8 mm wysokości. Ważą przeciętnie około 2 g.

U Sternotherus odoratus występuje termiczna determinacja płci. W temperaturach do 24,2°C i powyżej 26,7°C wykluwa się więcej samic. Pomiędzy tymi wartościami przeważają samce.

Małe żółwiki mają podobne wymagania jak ich rodzice. Musimy jednak skrupulatniej pilnować czystości wody, zwłaszcza jej powierzchni, by uniknąć infekcji oczu u maluchów. Poziom wody musi być niższy niż u dorosłych żółwi. Na początku zaledwie około 3 cm. Pierwszymi pokarmami powinny być, podawane żywe, drobne bezkręgowce wodne (ochotka, dafnia, rurecznik, wazonkowce, szklarka, larwy komarów, artemia) oraz małe dżdżownice.

Uwagi

Sternotherus odoratus (oraz pokrewne mu gatunki), to doskonały wybór dla początkujących miłośników żółwi. Są to zwierzęta o szerokim zakresie tolerancji, bardzo odporne na najczęściej popełniane błędy hodowlane. Nie występuje u nich problem krzywicy, nawet jeśli nie są optymalnie karmione, i nie wymagają dostępu do promieni UVB.

Ich niewielkie rozmiary i małe wymagania lokalowe są bardzo korzystną cechą, dzięki której żółwie te mogłyby śmiało konkurować z najpospolitszymi w handlu żółwiami ozdobnymi. Niestety dostępność żółwi mułowych na polskim rynku terrarystycznym jest wciąż bardzo mała, zapewne częściowo z powodu małej liczby jaj składanych przez samice.

Żółwie te nie rosną tak szybko jak najpopularniejsze na rynku żółwie ozdobne i nie występuje u nich tak intensywnie złuszczanie naskórka. Nie powstaje zatem problem zanieczyszczających wodę farfocli wzbijanych z podłoża przy każdym machnięciu łapą żółwia. Również sposób złuszczania starych warstw pancerze jest inny niż u żółwi ozdobnych. Stare tarczki nie odpadają w całości, ale złuszczają się po kawałeczku. Żółwie potrzebują twardych elementów wystroju zbiornika wodnego, takich jak korzenie i kamienie, o które będą mogły się ocierać i ścierać stare warstwy karapaksu.

Choć nazwy żółwi wonnych i piżmowych wzięły się od nieprzyjemnego zapachu, które potrafią wydzielać wyjęte z wody zwierzęta (angielska nazwa tego gatunku to „stinkpot” – śmierdziel), to zjawisko wyrzucania z gruczołów cuchnącej wydzieliny nie występuje w hodowli.

Do negatywnych cech omawianych żółwi należy ich duża agresywność. Wyjęte z wody potrafią bardzo boleśnie ugryźć, dlatego trzeba obchodzić się z nimi ostrożnie i najlepiej chwytać je za tylną część pancerza, by zwierzę nie mogło dosięgnąć naszych palców szczękami.

Trzymanie żółwi wonnych w grupach jest ryzykowne, ze względu na ich terytorializm i agresję. Nie można umieszczać w jednym zbiorniku kilku samców. Jeśli decydujemy się na grupę żółwi, to dobrze byłoby jeśli na jednego samca będą przypadać co najmniej dwie samice, by jego natarczywe zaloty nie koncentrowały się na jednej samicy. Poza tym w akwarium z kilkoma żółwiami musi być dużo kryjówek, zwłaszcza jeśli w grupie jest samiec. Żółwie z gatunku S. minor są jeszcze bardziej terytorialne i zdarzają się wśród nich śmiertelne ofiary agresji w terrarium.

Mimo mniej atrakcyjnego wyglądu niż żółwi ozdobnych i raczej skrytego trybu życia, są to również bardzo ciekawe zwierzęta, godne polecenia nie tylko początkującym, ale i doświadczonym hodowcom.

Status prawny

Sternotherus odoratus nie figuruje w żadnych załącznikach CITES, ani rozporządzenia UE ograniczających obrót zwierzętami.

 

Opracowanie i źródła informacji

OleK

Źródła
„Die Moschusschildkröte Sternotherus odoratus” Maik Schilde, Natur und Tier – Verlag, Münster 2004
„Marginata Schildkröten-Fachmagazin” nr. 5, Natur und Tier – Verlag, Münster 2005
„Turtles of the Word Vol.2” Vetter, Holger, Terralg, Frankfurt nad Menem 2004
„Żółwie ozdobne” Fritz Fröhlich, Multico, Warszawa 2001
„Atlas de la terrariophilie; volume 2 – Les tortues”, Animalia Éditions 2002
www.turtle-technik.de
www.zierschildkroete.de/odoratus.html
www.chelonia.org/articles/sternotheruscare.htm
http://dsp-psd.tpsgc.gc.ca/Collection/CW69-14-298-2003F.pdf
www.ifauna.cz/rubriky/clan_show.php?id=4409&r=3
www.terraria.ru/sternotherus2
www.infotortuga.com/sternotherusodoratus.htm
www.tartaclubitalia.it/specieacquatiche/SternotherusOdoratus/Redaelli/redaelli001.htm

Opis ten miał być w założeniu jedynie zbiorem praktycznych informacji i wskazówek mających pomóc w opiece nad omawianymi żółwiami, nie wyczerpuje tematu i w najmniejszym stopniu nie pretenduje do miana pracy naukowej, dlatego w razie wszelkich niejasności zachęcam do zadawania pytań.

Liczba wyświetleń: 33549