Suncus murinus – ryjówek domowy, ryjówka domowa**

Suncus murinus – ryjówek domowy, ryjówka domowa*, azjatycka ryjówka domowa**

Nazewnictwo

Nazwa polska: Ryjówek domowy, ryjówka domowa* (* – nie poprawna gdyż gatunek z rodzaju Sorex to ryjówka, natomiast z rodzaju Suncus to ryjówek), azjatycka ryjówka domowa** (** – nazwa nie poprawna gdyż trójczłonowa)

Nazwa angielska: Asian house shrew, Asian musk shrew, brown musk shrew, Indian musk shrew, house shrew

Nazwa angielska (Sri Lanka): Ceylon highland shrew, common Indian musk-shrew, Indian grey musk-rat, Kandyan shrew

Nazwa angielska (Bangladesz): white-tailed shrew

Nazwa angielska (Chiny): money shrew

Nazwa angielska (Japonia): Ryukyu musk shrew

Nazwa angielska (Indie): grey musk shrew

Nazwa angielska (Mauretania): rat musquee

Nazwa niemiecka: Moschusspitzmaus

Nazwa francuska: grande pachyure, musaraigne musquée

Nazwa swahili: kirukanjia

Synonimy

Suncus albicauda, Suncus albinus, Suncus andersoni, Suncus auriculata, Suncus beddomei, Suncus blanfordii, Suncus blythii, Suncus caerulaeus, Suncus caerulescens, Suncus caeruleus, Suncus celebensis, Suncus ceylanica, Suncus crassicaudus, Suncus duvernoyi, Suncus edwardsiana, Suncus fulvocinerea, Suncus fuscipes, Suncus geoffroyi, Suncus giganteus, Suncus griffithii, Suncus heterodon, Suncus indicus, Suncus kandianus, Suncus kroonii, Suncus Kuekenthali, Suncus leucera, Suncus luzoniensis, Suncus malabaricus, Suncus mauritiana, Suncus media, Suncus melanodon, Suncus microtis, Suncus mulleri, Suncus muschata, Suncus myosurus, Suncus nemorivagus, Suncus nitidofulva, Suncus occultidens, Suncus palawanensis, Suncus pealana, Suncus pilorides, Suncus riukiuana, Suncus rubicunda, Suncus sacer, Suncus saturatior, Suncus semmeliki, Suncus semmelincki, Suncus serpentarius, Suncus sindensis, Suncus soccatus, Suncus sonneratii, Suncus swinhoei, Suncus temminckii, Suncus tytleri, Suncus unicolor, Suncus viridescens, Suncus waldemarii

UWAGA – gatunek ten jest ssakiem o wysokich zdolnościach adaptacyjnych. Jest szybkim kolonizatorem i zagraża wielu gatunkom roślin i zwierząt z uwagi na drapieżnictwo i konkurencję. Dzięki działalności człowieka znacznie rozszerzył zasięg swojego występowania w związku z czym istnieje wiele synonimów jego łacińskiej nazwy gatunkowej.

Wygląd

Ryjówka azjatycka jest gatunkiem bardzo zróżnicowanym pod względem koloru, wielkości i masy. Jest zwierzęciem małym, skrytym o wyglądzie zbliżonym do myszy z długim szpiczastym nosem. Ich futro jest krótkie i aksamitne barwy popielato-brązowej czy nawet czarnej. Masa dorosłego egzemplarza w przypadku samicy wynosi maksymalnie 82 g oraz 147 g w przypadku samca. Należy jednak pamiętać że wartości są znacząco różne na przestrzeni populacji. Porównując różne populacje tych zwierząt (z Madagaskaru i Guam) wykazano istotne różnice morfologiczne między nimi. Przykładowo samice tych pochodzących z Madagaskaru były cięższe od tych z Guam. Z kolei badania ryjówek na Tajwanie określają przeciętną masę dla:

• dorosłej samicy na 37,4 g
• młodej samicy na 23,3 g
• dorosłego samca na 58,6 g
• oraz młodego samca na 32,9 g.

Ryjówki te dorastają ok. 23 cm długości, z czego ok. 8 cm przypada na ogon. Suncus murinus posiada bardzo małe oczy, gruby, stosunkowo bezwłosy ogon i wydaje charakterystyczne częste ostre, wysokie piski. Odgłosy te niekiedy bywają niezwykle trafnie porównywane do brzdęku monet.
Po bokach ciała ryjówki domowej znajdują się gruczoły piżmowe odpowiedzialne za charakterystyczny zapach. Można łatwo pomylić je z miejscami infekcji, ponieważ mają barwę ciemniejszą od futra i nie są pokryte włosami.
Ssaki te żyją 2,5 do 3 lat.

Występowanie

Naturalny zasięg: przypuszczalnie ryjówka domowa pochodzi z Indii, jednak obecnie występuje na większym obszarze od wschodniej Afryki i Bliskiego Wschodu po zachód, w Azji Południowo-Wschodniej i Japonii na wschodzie. Państwa w których ja spotykamy to: Afganistan, Bangladesz, Kambodża, Brunei Darussalam, Chiny i ich Prowincje, Indonezja, Laos, Malezja, Myanmar, Nepal, Pakistan, Singapur, Sri Lanka, Tajwan, Tajlandia, Wietnam. Obszary na których został introdukowany: Egipt, Tanzania, Dżibuti, Erytrea, Kenia, Somalia, Bahrajn, Irak, Oman, Arabia Saudyjska, Sudan, Jemen, Kuwejt, Madagaskar, Mauritius, Oman, Reunion, Rwanda, Komory, Malediwy, Palau, Guam, Mariany Północne, Brunei, Filipiny, Japonia i Singapur.
Obszary o niepotwierdzonym występowaniu: Iran, Papua-Nowa Gwinea, Somalia.

Ryjówka domowa jest komensalem – korzysta z resztek pozostawionych przez człowieka żyjąc w jego bezpośrednim otoczeniu. Prawdopodobnie także dzięki temu związkowi może być przenoszona na długich dystansach z rzeczami osobistymi lub produktami spożywczymi na nowe tereny. Znaczącą rolę w jej ekspansji odegrał transport morski.

Biotop

Obszary rolnicze, lasy naturalne, busz, łąki, pastwiska, plantacje, tereny uprawne, stanowiska ruderalne i antropogeniczne, obszary podmiejskie i miejskie.

Ryjówka azjatycka jest zwierzęciem silnym i łatwo się adaptuje do nowych warunków. Ma powolniejszy metabolizm od europejskich gatunków ryjówek co w znacznym stopniu obniża jej podatność na stres środowiskowy. Występuje na wielu wyspach, lasach i terenach rolniczych. Drogi rozprzestrzeniania się tego gatunku są niewątpliwie powiązane z działalnością człowieka, który znacznie ułatwia mu ekspansję na nowe tereny. Ryjówki zakładają gniazda zarówno na otwartej przestrzeni, obszarach trawiastych jak i pod dużymi skałami, kłodami, w domach często tam gdzie znajdują się do tego odpowiednie materiały: fragmenty tkanin, papiery itp.

Terrarium

Optymalne terrarium dla pary ryjówek powinno mieć wymiary 100x40x30 cm. Najważniejsza jest powierzchnia dna. Wysokość nie jest istotna o tyle o ile zapewniona zostanie odpowiednia warstwa podłoża w której zwierzęta będą mogły kopać. Powinna ona wynosić przynajmniej 7 – 10 cm. Jako podłoże można zastosować wióry w części „mieszkalnej” i na większości powierzchni terrarium oraz wszelkiego rodzaju granulowane podłoża dla gryzoni w miejscu które zwierzęta obiorą na oddawanie kału. Zważywszy na fakt, że wypróżniają się tylko w jednym miejscu terrarium takie rozwiązanie zmniejszy emisję zapachów oraz ułatwi sprzątanie. Innym dobrym materiałem do zastosowania w obrębie kryjówki jest siano. Na kryjówki doskonale nadają się fragmenty kory, pni, korzenie, drążone korki, także rurki papierowe i plastikowe. Dobrze jest ich udostępnić kilka, nie powinny także być zbyt obszerne – ciasne lepiej spełnią oczekiwania zwierząt. Pamiętać należy jednak, że wielkość kryjówek powinna być dopasowana do ilości zwierząt w zbiorniku – winny móc zmieścić się w niej wszystkie razem.

Można również zastosować naturalne podłoża na bazie włókna kokosowego, kory itp. Zwiększy to niewątpliwie walory estetyczne zbiornika.

Są to zwierzęta odznaczające się znaczną plastycznością z tego względu w ciepłych pomieszczeniach ich ogrzewanie nie jest konieczne. Można zastosować punktowe źródła ciepła podnoszące temperaturę w obrębie kryjówki do 25°C.

Zachowanie

Ryjówki azjatyckie choć w naturze często występują samotnie w terrarium dobrze odnajdują się w niedużej grupie. Nie praktykuje się jednak łączenia dorosłych samców. Zwierzęta urodzone w niewoli są stosunkowo towarzyskie i ciekawskie. Poza drobnymi sprzeczkami nie przejawiają agresji zarówno względem siebie jak i względem opiekuna. Przy czynnościach pielęgnacyjnych często wychodzą z kryjówek i obserwują otoczenie. Skrupulatnie badają wszelkie nowe elementy ruchliwymi nosami. Jedzą dość łapczywie, dlatego dobrze zapewnić im obfite posiłki by nie musiały rywalizować o pożywienie.

Ekologia

Populacje ryjówek domowych mogą osiągać znaczne zagęszczenie i przez to wpływać na wiele gatunków, w tym roślin, kręgowców i zwierząt bezkręgowych z racji silnej presji drapieżniczej i konkurencji. Suncus murinus jest także silnie powiązany z wytrzebieniem wielu wyspowych populacji jaszczurek. Niekiedy uszkadza nasiona i młode rośliny poprzez kopanie w poszukiwaniu pokarmu. W środowisku naturalnym może stać się wektorem chorób. W przeszłości ryjówki te mogły być celowo introdukowane na niektórych obszarach w celu utrzymania z dala szczurów i węży. Suncus murinus został udomowiony i wykorzystywany jako zwierzę laboratoryjne między innymi w USA i Japonii.

Żywienie

Ryjówka azjatycka nominalnie jest zwierzęciem owadożernym, choć nie jest wybredna pod względem pokarmu i na niektórych obszarach żywi się głównie pokarmem roślinnym. Znaczną część diety ryjówek stanowią bezkręgowce, przykładowo ryjówki występujące na Mauritiusie preferują ślimaki. Badania prowadzone na populacji Bangladeskiej stwierdzają, że 62% pożywienia tych zwierząt stanowi pokarm zwierzęcy, 29% roślinny oraz 9% mieszany. W warunkach laboratoryjnych ryjówkom domowym podawano chleb, ciasto, galaretki, masło orzechowe, gotowany ryż, ziemniaki, jajko oraz wiele gatunków owadów. Ryjówki badane w laboratorium wykazywały się szczególnym łakomstwem względem masła orzechowego. W Indiach Suncus wykazuje preferencje względem pokarmów szczególnie bogatych w proteiny, przy spożyciu wyższym dla samic niż dla samców w stosunku do masy ciała.

Najwyższa aktywność żerowa tych zwierząt przypada na godziny poprzedzające świt, minimalnie aktywne są także w godzinach popołudniowych. Upolowana ofiara jest zabijana poprzez charakterystyczne ugryzienie w szyję/kark. Innym typowym dla tego gatunku zachowaniem jest potrząsanie upolowaną zdobyczą (death-shake) w naturze obserwowane w stosunku do dżdżownic czy szczurów. W przypadku obfitości pokarmu jest on gromadzony.

W terrarium ryjówki bardzo chętnie przyjmują wszelkiego rodzaju owady, szczególnie mączniki, także drewnojady i karaczany. Dla urozmaicenia można im od czasu do czasu podawać noworodki mysie, lub mniejsze myszy. Chętnie zjadają karmy dla innych zwierząt domowych w tym suche i puszkowane karmy dla kotów. Z racji stosunkowo wolnego metabolizmu (w porównaniu do innych gatunków ryjówek) całkowicie wystarcza podawanie karmy raz dziennie. Dobrze zrobić to wieczorem. Bardziej oswojone zwierzęta można karmić nawet z ręki. Zwłaszcza starsze egzemplarze są bardziej ufne. Przy większej ilości zwierząt w zbiorniku można podawać owady karmowe czy noworodki gryzoni z pincety – zwierzęta łatwo przyzwyczaić do takiej formy karmienia. Ponadto ryjówki domowe doskonale przyzwyczajają się do pobierania wody z poidła dla gryzoni.

Rozmnażanie

U tego gatunku nie występują behawioralne objawy rui. Zarówno rozwój pęcherzyków jajnikowych jak i owulacja są indukowane poprzez kopulację. Rodzina Sorcidae zachowała wiele cech prymitywnych w tym stek i wewnętrzne jądra u samców co sprawia trudności przy rozpoznawaniu płci. Ilość młodych w miocie może się różnić w zależności od pochodzenia geograficznego zwierząt i wynosi średnio 2,1 – 4,7 co skorelowane jest z masą samicy, choć może narodzić się 1 – 8 sztuk. Samice osiągają dojrzałość płciową ok. 35 dnia życia. Rozród przebiega na przestrzeni całego roku, samica wychowuje zwykle dwa mioty. Populacje z Tajwanu mnożą się przez cały rok przybierając na aktywności wiosną i latem.

Geograficznie-specyficzne różnice w ilości potomstwa i długości trwania ciąży obserwowano porównując populacje z Madagaskaru i Guam. Wśród tych pierwszych młodych w miocie pojawiało się średnio 2,8 młodych a ciąża trwała 29,6 dni. U drugich rodziło się 2,1 młodych a czas ciąży wynosił 30,3 dni. Zaobserwowano także różnice w zachowaniu. Dla ryjówek z Guam podstawowym sygnałem do rozrodu dla samców była dostępność pożywienia, wraz ze społecznymi i fotoperiodycznymi sygnałami wpływającymi na ten proces.

Matka przestaje karmić młode w 15 – 20 dniu życia.
W terrarium ryjówkom warto stworzyć kilka kryjówek do wyboru dla celów rozrodu. Konieczne są także materiały do budowy gniazda. Do tego celu dobrze nadają się siano oraz fragmenty ręczników papierowych. Kryjówki nie powinny być zbyt przestronne – ciaśniejsze są chętniej zasiedlane przez te zwierzęta. Samica przy pierwszym kontakcie z samcem może być nieco impulsywna a ich początkowe interakcje będą raczej nerwowe. Parę można trzymać w jednym zbiorniku i nie trzeba ich rozdzielać na czas odchowu młodych. Żyją wówczas zgodnie w kryjówce. Samica jest bardzo opiekuńcza w stosunku do młodych i nawet w przypadku stresu raczej nie przejawia względem nich agresji. Noworodki ryjówek wykazują się dużą samodzielnością i szybko rosną. W początkowym okresie życia ich najbardziej charakterystyczną cechą jest duża, wydłużona głowa. Młode szybko stają się samodzielne. Po okresie ok. 1,5 tygodnia zaczynają podróżować z matką po terrarium. Ponieważ młode mają dość słaby wzrok ich bardzo charakterystycznym zachowaniem jest chwytanie matki i siebie nawzajem zębami za tylną część ciała. Taki „pociąg z ryjówek” przemieszcza się bez obawy zagubienia któregoś z młodych. Dwutygodniowe ryjówki samodzielnie eksplorują otoczenie gniazda, choć często jeszcze piją mleko matki.

 

Opracowanie i źródła informacji
Przemysław Szwajkowski „Morgan”
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt

na podstawie doświadczeń własnych i literatury:
„Carnivore Body size – aspects of geographic variation” – S. Meiri. 2004.
„Status Survey and Conservation Action Plan Eurasian Insectivores and Tree Shrews” – R.D. Stone. 1995. IUCN/SSC Insectivore, Tree Shrew and Elephant Shrew Specialist Group.
„Ovulation induction and gamete transport in the female tract of the musk shrew, Sunsus murinus” – J.M. Bedford, T. Moru and S. Oda. 1997. Journal of Reproduction and Fertility, Volume 110, pp. 115-125.
„Morphological and genetic variation in Sunsus murinus (Soricidae: Crocidurinae) from Java, Lesser Sunda islands, Maluku and Sulawesi, Indonesia” – D.J. Kitchener, L.H. Schmitt and Maharadatunkamsi. 1994. Mammalia, Volume 58, Issue 3, pp. 433-452.
„Patterns of sexual receptivity in the female musk shrew (Suncus murinus)” – E.F. Rissman, J. Silveira and F.H. Bronson. 1988. Hormones and Behavior, Volume 22, Issue 2, pp. 186-193.
„Social variables influence female sexual behavior in the musk shrew (Suncus murinus)” – E.F. Rissman. 1987. Journal of Comparative Psychology, Volume 101(1), pp. 3-6.
„Suncus murinus: A new experimental model in emesis research” – S. Ueno, N. Matsunki, H. Saito. 1987. Life Sciences, Volume 41, Issue 4, pp. 513-518.
:Growth and Developement of Suncus murinus in Captivity on Guam” – G.L. Dryden. 1968. Journal of Mammalogy, Volume 49, No. 1, pp. 51-62.
„Seasonal Changes in Weight and Reproductive Activity of Suncus murinus in West Bengal, India” – C.D. Louch, A.K. Ghosh and B.C. Pal. 1966. Journal of Mammalogy, Volume 47, No. 1, pp. 73-78.
http://www.issg.org/database/species/ecology.asp
http://www.iucnredlist.org
Copyright by Przemysław Szwajkowski 2010
Wszystkie prawa zastrzeżone. Zgodnie z prawem o ochronie praw autorskich do własności intelektualnej [Dz.U.1994r.Nr24poz.83; Dz.U.2000r.Nr80poz.904] zabrania się, bez zgody autora, modyfikowania, kopiowania i rozpowszechniania całości bądź też fragmentów niniejszej pracy. Zastrzeżono nienaruszalność treści i formy artykułu.

Liczba wyświetleń: 13687