Ukąszenie skorpiona

Spis treści

Ukąszenie skorpiona

Ukąszenia nie należą do rzeczy, których oczekujemy po hodowli skorpionów, lecz każdemu może się zdarzyć błąd, który kończy się wpuszczeniem toksyny do organizmu. Aby łatwiej było przyswoić Wam wiedzę przypomnę nieco informacji z dziedziny biologii na temat budowy układu nerwowego, gdyż jad skorpiona wykazuje działanie neurotoksyczne. Nie mówię tu o skorpionie z gatunku Hemiscorpius lepturus, którego jad dodatkowo powoduje martwicę tkanek. Ale wróćmy do szkolnej powtórki.

Organizm ludzki to w głównej mierze zespół układów, których prawidłowe funkcjonowanie pozwala Nam żyć. Jednym z tych układów jest układ nerwowy, którym się zajmiemy. Układ nerwowy podzielić można na:

• ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – mózgowie i rdzeń kręgowy
• obwodowy układ nerwowy – nerwy przewodzący impulsy nerwowe

Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest komórka nerwowa, czyli neuron. Nie wchodząc w szczegóły jego budowy, neurony łączą się ze sobą, a połączenia te nazywamy synapsami. Połączenia synaptyczne możemy podzielić na:

• nerwowo-nerwowe — połączenie między dwiema komórkami nerwowymi;
• nerwowo-mięśniowe — połączenie między komórką nerwową i mięśniową;
• nerwowo-gruczołowe — połączenie między komórką nerwową i gruczołową;

Dla Nas znaczy to tyle, że po dostaniu się toksyny do organizmu zadziałać ona może zarówno na funkcjonowanie mózgu jak i wszystkich innych układów Naszego ustroju. Przepływ bodźców nerwowych między komórkami nerwowymi możliwy jest dzięki neurotransmiterom (inne nazwy: neuroprzekaźnik, neuromediator). W naszym organizmie funkcję tę pełnią m. in.: acetylocholina, epinefryna. Prawidłowe funkcjonowanie w przesyłaniu impulsów nerwowych między synapsami zależy w dużym stopniu od przepuszczalności błon komórkowych neuronów dla kanałów jonowych (sodowych, potasowych, wapniowych itd.). Przepływ jonów nadmiernie powiększony po dostaniu się toksyny do organizmu powoduje zwiększenie wydzielania neurotransmiterów, co w konsekwencji hamuje przepuszczalność danego kanału jonowego. Zablokowanie któregoś z tych kanałów niesie za sobą konsekwencje.

• kanały sodowe – podobnie jak wapniowe są zależne od potencjałów elektrycznych i występują w komórkach nerwowych i mięśniowych;
• kanały potasowe – kontrolują one czas i częstotliwość impulsów elektrycznych, więc wpływają na funkcjonowanie serca;
• kanały wapniowe – są ważne w funkcjonowaniu mięśni, w tym mięśnia sercowego;

Myślę, że starczy wstępu i powtórki z lat biologii. Nie będę pisał o tym jak jad poszczególnych gatunków zadziałać może na Nasz organizm, gdyż nie sposób na to zagadnienie odpowiedzieć jednoznacznie. Jest wiele zmiennych, które mogą mieć na to wpływ, np.: wiek, waga, stan zdrowia, kondycja fizyczna, zmęczenie i całe mnóstwo innych. Nie wspomnę też o odczynach alergicznych, gdyż o tym dowiadujemy się po ukąszeniu. Są one dla Nas jak najbardziej niekorzystne, gdyż prowadzić mogą do reakcji anafilaktycznej. Jest to bardzo gwałtowna ogólnoustrojowa reakcja alergiczna działająca głównie na układ krążenia, lecz także na inne układy. Prowadzi ona do poważnych zaburzeń – niewydolności krążenia i oddychania. Nawet jad osy może w skrajnych przypadkach po reakcji anafilaktycznej doprowadzić do śmierci a co dopiero jad bardzo jadowitych gatunków skorpionów.

Teraz naszym podmiotem stanie się sam jad. Otóż jad skorpiona składa się toksyn, aminokwasów, enzymów, soli, niezidentyfikowanych dotąd substancji oraz wody. Najczęściej obiektem badań stają się skorpiony z rodziny Buthidae ze względu na bardzo wysoką toksyczność ich jadu. W publikacji już z 1984 roku zawarte były informacje o ponad 80 toksynach. Z dniem dzisiejszym jest ich znacznie więcej, a ciągle odkrywane są nowe. Jad danego gatunku skorpiona wcale nie musi zawierać tylko jednej toksyny i często tak nie jest, np. w jadzie Centruroides spp. znajduje się co najmniej 15 toksyn a w jadzie Mesobuthus eupeus jest ich aż 22. Ilość toksyn zawartych w jadzie nie jest wcale proporcjonalna do szkód, które mogą one wywołać. Jako ciekawostkę podać mogę, iż badania prowadzone na gatunku Opisthacanthus madagascariensis wykazały, iż samce zawierają toksynę „IsTX” a u samic nie wykryto jej obecności. Jest to pierwszy przypadek, gdzie udowodniono różnicę w składzie jadu odmiennych płci tego samego gatunku. Nie będę się rozpisywał o klasyfikacji czy też dokładnej budowie toksyn skorpionów, lecz powiem tylko, że ze względu na ilość reszt cysteinowych, sekwencję aminokwasów, występowanie alfa- i beta-skrętów w strukturze czwartorzędowej itp. podporządkowujemy je pod różne grupy jak i podgrupy. Jedną z nich jest alfa-KTx, która dzieli się na 12 podgrup od alfa-KTx1 do alfa-KTx12. W grupie alfa-KTx6 znajdują się m. in. następujące toksyny MTX (Scorpio maurus), Pi 1 (Pandinus imperator), HsTX1 (Heterometrus spinifer). Pomimo czasami nieznacznych różnic w budowie chemicznej toksyn ich działanie jest zadziwiająco różne.

Co dzieje się po ukąszeniu?

Krótko podsumujmy to, co dzieje się po ukąszeniu. Toksyny znajdujące się w jadzie skorpiona po tym jak zostanie on wstrzyknięty do Naszego krwiobiegu porażają nerwy w okolicy ukłucia. Stąd miejscowe paraliże i ból. Toksyny rozprzestrzeniają się porażając kolejne nerwy. Wywołuje to mimowolne skurcze mięśni, początkowo w okolicach miejsca ukąszenia a następnie w kolejnych partiach ciała. Gdy toksyny dotrą do OUN działają już na cały organizm. Przejmują stery nad naszym ciałem. Wtedy często zaczynają pojawiać się nudności, wymioty, biegunka i podwyższona temperatura ciała. W zależności od siły jadu i Naszej reakcji na toksyny w nim zawarte mamy dwa wyjścia: przeżyć lub nie. Jeśli Nasz ustrój jest w stanie wygrać z toksynami to powoli następuje zniesienie objawów. Dochodzenie do siebie po ukąszeniu może być bardzo długie i na pewno zostanie do końca życia w pamięci osób ukąszonych. Wystąpienie poszczególnych objawów jak i ich natężenie zależy od gatunku i czynników wymienianych już przeze mnie wcześniej. Każdy organizm jest inny.
Pomimo tego, iż każdy organizm jest inny to każdy pamiętać musi, że hodowla skorpionów niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwa. Decydując się na takie hobby musimy nieść na swoich barkach odpowiedzialność nie tylko za samych siebie, lecz za bliskich, którzy znajdują się w Naszym otoczeniu.

Dwa jady skorpionów według Jennifer Viegas, Animal Planet News

Przynajmniej jeden gatunek skorpiona produkuje 2 różne typy jadów. Każdy składa się z odrębnych składników i wywołuje zupełnie inny efekt na ofierze i innych ofiarach ukąszeń.

Odkrycie to pomaga wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie wręcz w cudowny sposób przeżyli ukąszenia skorpionów, które uprzednio kończyły się śmiercią ofiar. Może to również prowadzić do ponownych analiz wszystkich jadowitych zwierząt, włączając pszczoły i osy. Być może one również produkują więcej niż jeden rodzaj trucizny. Toksyny skorpionów przechodzą próby kliniczne jako środki owadobójcze stosowane w rolnictwie, jako leki przeciwbólowe oraz środki stosowane w raku mózgu.

Do tych badań, naukowcy zgromadzili jad dużego oraz bardzo jadowitego skorpiona Parabuthus transvaalicus, który nie tylko wstrzykuje jad w ofiarę, ale również wystrzela go jak z pistoletu na wodę. Jad został zamrożony i przebadany używając nowoczesnych metod takich jak spektrometria masowa (spektroskop, który uzyskuje spektrum poprzez odbijanie jonów do cienkiej szczeliny i mierzenie prądu jonowego przez elektrometr), czy odwzorowywanie pod światłem nadfioletowy oraz tradycyjnych badań biologicznych i testowania na owadach i małych kręgowcach takich jak myszy.

Rezultaty wskazują na to, że skorpion produkuje czysty, wodnisty „przed-jad” i gęsty, nieprzezroczysty jad. Dalsze analizy wykazały, ze główny składnik „przed-jadu” to toksyczna sól potasowa. Jad jest natomiast mieszaniną bogatą w trujące peptydy i białka.

Wnioski opublikowane są w aktualnym Proceedings of the National Academy of Sciences. Bruce Hammock, profesor Wydziału ds Entomologii oraz Centrum badań nad rakiem na Uniwersytecie Kalifornijskim w Davis oraz jeden z autorów czasopisma, wyjaśniają jak te sprytne stawonogi używają dwóch jadów.

Jeśli skorpion jest atakowany przez na przykład nietoperza to może użyć niedrogiego (w sensie metabolicznym) „przed-jadu”, by uzmysłowić drapieżcy, że skorpion stanowi zagrożenie? Może on również rozpylić jad w oczy drapieżcy, co powoduje irytację i jest bolesne. Tylko w przypadkach skrajnego rozjuszenia lub strachu skorpion użyje jadu, by móc zabić drapieżcę.

Wyjaśnia Hammcock w wywiadzie dla Discovery News.

Jad jest bardziej cenny dla skorpiona, gdyż do jego wytworzenia potrzebny jest większy nakład energii. Sól potasowa jest natomiast zbędna.

Lorenzo Prendini, asystent kustosza w Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku na Dziale Zoologii Bezkręgowców, zajmujący się między innymi pajęczakami, porozumiał się i zatwierdził odkrycie z Hamburga. Był zaskoczony, ponieważ ?nic takiego nie było nigdy demonstrowane?, ale dodał, że skorpiony mogą być jeszcze pełne niespodzianek, ponieważ wiemy o nich jeszcze bardzo mało pomimo faktu, że widnieją one wśród najbardziej antycznych Arthropoda, które ewoluowały z form zamieszkujących środowisko wodne przed 400 milionami lat.

Ukąszenie skorpiona

Niewielu z hodowców zakłada, że zostaną ukąszeni przez swoich pupili, mało kto widzi się w roli poszkodowanego. I nic dziwnego, lecz warto zabezpieczyć się, gdy popełnimy błąd. Gdy w naszej hodowli zaczynają pojawiać się mocno jadowite skorpiony musimy zacząć myśleć o takim zabezpieczeniu. Najpierw przedstawię, czego bezwzględnie robić nie możemy.

Postępowanie w razie ukąszenia

Po ukąszeniu przez skorpiona nie możemy wpadać w panikę. To pierwszy gwóźdź do naszej trumny. Panikujemy, serce bije szybciej, czyli bijemy neurotoksynom brawo i pozwalamy na coraz intensywniejszą ekspansję. To samo tyczyć się będzie wszelkich środków czy czynności podwyższających ciśnienie. Mówiąc dokładniej, alkohol każdego rodzaju odstawiamy na bok. No chyba, że chodzi o spirytus salicylowy, którym możemy zdezynfekować miejsce ukłucia. Po ukąszeniu siadamy czy kładziemy się, by dodatkowo nie niepokoić serca i realizujemy punkty wymienione poniżej.

Na zachodzie dość popularne są tak zwane ekstraktory jadu, urządzenia, które przykładane do skóry w miejscu ukąszenia tworzą podciśnienie i tym samym część jadu zostaje wyssana. Opinie odnośnie skuteczności tego typu urządzeń są podzielone. Osobiście nie miałem nigdy wątpliwej przyjemności dowiedzieć się czy urządzenie takie niweluje skutki po ukąszeniu. Spotkałem się jednak z bardzo pozytywnymi opiniami.

Najnowszym tego typu urządzeniem jest Venimex oferujący nam między innymi zwiększoną moc ssania w stosunku do swoich poprzedników. To tyle odnośnie mechanicznych środków pomocniczych. Przejdźmy jednak dalej, czyli czas na farmakologię.

Przyjmowanie leków

By zniwelować nieco działanie neurotoksyn należy po ukąszeniu przyjąć wapno. Zwiększone stężenie wapna w organizmie przeszkodzi neurotoksynom w całkowitej blokadzie kanałów jonowych między synapsami, czyli w głównej mierze uwolni nas od bolesnych skurczów i innych nieprzewidywalnych reakcji ze strony układu nerwowego.

Najpoważniejsze skutki uboczne po ukąszeniu w naszym organizmie mogą powodować nie same toksyny zawarte w jadzie, lecz reakcja alergiczna. Mówiąc o tym mam na myśli wstrząs anafilaktyczny, który pozostawiony sam sobie może skończyć się śmiercią. By uniknąć wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego musimy sięgnąć po leki przeciwhistaminowe. Osobiście polecam te trzeciej generacji a konkretnie feksofenadynę (preparat Telfast 120 oraz Telfast 180 – tylko na receptę) oraz zdecydowanie słabszą cetyryzynę (preparat Ametril, Alertec, Zytrec – mniejsze opakowanie, lecz dawka ta sama – bez recepty).
Lekami stosowanymi w bardzo ciężkich stanach alergicznych są również syntetyczne hormony kory nadnerczy, czyli glikokortykosteroidy. Działają one immunosupresyjnie, czyli zmniejszają odpowiedź immunologiczną naszego organizmu na działające już toksyny. Są to leki o wielu działaniach ubocznych, lecz nie mające konkurecji. Glikokortykosteroidy to leki wydawane tylko i wyłącznie na podstawie recepty lekarskiej. Do najczęściej stosowanych glikokortykosteroidów należą następujące substancje czynne: hydrokortyzon (preparat Hydrocortisonum – rzadko spotykany w aptekach ze względy na aferę z Corhydronem w Jelfie), prednizolon (preparat Encotron oraz Encortolon).

Dodatkowo zażyć możemy leki przeciwbólowe, np.: Pyralginę – najsilniej działający związek z nienarkotycznych leków przeciwbólowych, Ibuprofen – silny lek przeciwbólowy należący go grupy niestreroidowych leków przeciwzapalnych, Ketoprofenum – ta sama grupa leków co Ibuprofen, lecz wydawany tylko na receptę (preparat Ketonal, Ketonal forte, Biprofenid, Profenid). Istnieją również narkotyczne leki przeciwbólowe, lecz nie sądzę, by lekarz wypisał od tak taką receptę. Do tej grupy możemy między innymi zaliczyć tramadol (preparat Tramal oraz Poltram).

W przypadku ukąszeń przez bardzo silnie jadowite skorpiony bezwzględnie należy zawiadomić lekarza i w miarę możliwości jak najszybciej zadbać o transport do szpitala. Wielce prawdopodobne, że nawet bogato wyposażona domowa apteczka może okazać się niewystarczająca. Brak dostępu do faktycznego antidotum (surowicy) pozostawia nas krótko mówiąc w tragicznej sytuacji. Możemy ograniczyć działanie toksyn i szybko reagować, by skutki ukąszenia były jak najmniej dotkliwe medycznie dla naszego organizmu. Wstrząs anafilaktyczny, który za późno potraktujemy farmaceutykami lub będą one zbyt słabe leczy się już objawowo. Znaczy to tyle, że u jednych wzrośnie a u innych spadnie ciśnienie krwi, co obliguje do podania zupełnie innych leków. Zaniedbanie któregokolwiek z działań po ukłuciu może doprowadzić do zgonu.