Varanus exanthematicus – waran stepowy, waran pustynny*

Varanus exanthematicus – waran stepowy

 

* waran pustynny (uwaga nazwa błędna, waran stepowy nie zamieszkuje pustyni !!!)

To najpopularniejszy (bo najtańszy) od lat gatunek warana trzymany w warunkach niewoli  – dziesiątki tysięcy malutkich waranów trafia co roku do handlu .

Badania prowadzone przez pasjonatów, herpetologów i weterynarzy z USA wskazują jednoznacznie, że tylko 10% z tej ogromnej liczby żyje w niewoli kilka lat, mniej niż 2% powyżej 4 lat, nieliczne powyżej 5 – to tragiczna statystyka. Już na etapie odłowu z naturalnego środowiska/na tzw. fermach jedynie przetrzymuje się maluchy/młode poddawane są olbrzymiemu stresowi, a stres ma niebagatelny wpływ na długość i jakość życia, również u zwierząt. Osłabienie i odwodnienie waranów, tragiczne warunki przetrzymywania w przypadku tak taniego „towaru” powodują, że tysiące umierają, najpierw czekając na odbiór, a następnie w trakcie transportu do różnych części świata.

Dlaczego tak się dzieje? Powodów jest wiele: część książek i publikacji o ich życiu napisano dość dawno temu, informacje w nich zawarte często dotyczą  Varanus albigularis, którego do lat 90. poprzedniego stulecia traktowano jako podgatunek Varanus exanthematicus.

Varanus albigularis (waran białogardły) żyje w wielu zróżnicowanych siedliskach, na suchej sawannie i półpustyniach również, Varanus exanthematicus (waran stepowy) nie żyje na stepie, nie żyje na pustyni – jego bytowanie jest wręcz ograniczone do użytków zielonych i upraw rolniczych na sawannie,  w strefie klimatu tropikalnego (podrównikowego), charakteryzującego się porą suchą i deszczową. Dużo zdjęć czy filmów pokazuje te warany w porze suchej, dlatego niektórzy ludzie mogą odnosić tak mylne wrażenie odnośnie ich biotopu (nawet w porze suchej  wilgotność sięga tam  70-80%!).

Wiedza o tych waranach jest powielaniem nieaktualnych publikacji, to samo dotyczy warunków, jakie powinno się im stworzyć w terrariach. Promowanie Varanus exanthematicus jako jaszczurki łagodnej, chętnie przebywającej na rękach, dobrej dla początkujących, dość łatwej w chowie jest czymś zgubnym dla nich – dlatego tak wiele z nich umiera .

Każdy gad potrzebuje w terrarium odwzorowania warunków naturalnych – dlatego powinniśmy oprzeć się na badaniach terenowych, które od 1994 prowadzi  Daniel Bennett – jeden z wiodących autorytetów w tej dziedzinie (wcześniej w 1972 Mamadou Cisse w Senegalu badał i porównywał życie Varanus exanthematicus i Varanus niloticus), a nie na broszurkach i opisach, propagowanych przez sklepy zoologiczne, różne fora czy stronki,gdzie można trafić na przedziwne wiadomości o nich – takie na przykład, że w naturze zapadają one w sen zimowy przy temperaturze ok. 16°C. Tam gdzie żyją temperatura nie spada poniżej 21°C.

Wielkim nieporozumieniem jest również ich dieta, można trafić na opisy, że żywi się padliną, poluje na ptaki i ich pisklęta, je gryzonie, węże, inne jaszczurki  –  mnóstwo sekcji dokonanych w naturze pokazało jasno – podstawą diety dzikich waranów są bezkręgowce, a w szczególności owady (m.in. szarańczaki, świerszcze, chrząszcze) oraz pajęczaki i mięczaki.

Zatem jaka jest prawda o waranie stepowym? Tak zatytułował jedną ze swoich książek Daniel Bennett: „The Savannah Monitor Lizard – The truth about Varanus exanthematicus”, jej współautorem jest Ravi Thakoordyal, wieloletni hodowca tych waranów.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Waran stepowy, * waran pustynny (uwaga nazwa błędna, waran stepowy nie zamieszkuje pustyni !!!)

Nazwa angielska: The Savannah Monitor

Nazwa niemiecka: Der Steppenwaran

Wygląd

Waran stepowy to sporej wielkości jaszczurka o wydłużonym tułowiu i stosunkowo krótkich, ale silnie umięśnionych kończynach, zakończonych szerokimi łapami, z ostrymi pazurami umożliwiającymi kopanie i rycie w ziemi.

Szeroka głowa z krótką szyją, dobrze umięśniony ogon (bocznie spłaszczony stanowiący połowę ciała) – w szerokie brązowe i jasne pasy, na grzbiecie i bokach okrągłe rdzawe, kremowe lub żółtawe plamki o ciemnych krawędziach – wiele z nich w symetrycznych rzędach, jasny spód ciała –  to charakterystyczny wygląd tego warana.

Ubarwienie jest zazwyczaj brązowe, oliwkowe, szare  i wraz z barwą plam zależy od ich siedliska, czyli miejsca życia danej populacji.

Język, podobnie jak u innych waranów jest długi i na końcu rozwidlony, ma niesamowity ciemnogranatowy kolor, choć u nasady jest różowawy.

Wielkość warana stepowego znajduje się w przedziale od 70 do 110 cm, zdarzają się w niewoli osobniki większe – niestety bardzo otyłe przy tym, średnio 70-90 cm to najczęściej spotykana wielkość, samce są większe od samic,  pomiary w naturze: pod koniec pory deszczowej warany o długości 70-80 cm ważyły od 800 do 1600 gramów, kilka osobników mających ok. 100 cm 1600 do 1800 g, w wielu zaś opisach można trafić na wagę 5 kg – czyli w niewoli osobnik ważący ponad 2,5 razy więcej stanowić miałby „normę”.

Długość życia

Biologicznie  ten gatunek żyć może powyżej 20 lat, na wolności – ze wszelkimi  zagrożeniami, jakie je tam spotkać mogą żyją 8-10 lat, a w niewoli niestety jest bardzo mało takich, które by tyle dożyły.

Występowanie

Żyją one na afrykańskiej sawannie (w strefach użytków zielonych)  od zachodniej do wschodniej Afryki: w Beninie, Burkina Faso, Kamerunie, Republice Środkowoafrykańskiej, Czadzie, Demokratycznej  Republice Kongo (Zair), Erytrei, Etiopii, Gambii, Ghanie, Gwinei, Gwinei Bissau, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Kenii, Liberii, Mali, Nigerii, Senegalu, Sierra Leone, Sudanie, Togo, i Ugandzie.

Aktywność

Warany stepowe są aktywne dzień cały, przed upalnym słońcem nie zawsze chowają  się w jamach czy norach, które wygrzebują w ziemi, o nieraz dość rozbudowanym system korytarzy.

Zachowanie

Potrafią wspinać się na drzewa, nieraz widywano je sporo metrów nad ziemią, wylęgujące się czy też buszujące wśród gałęzi. Młode osobniki bardzo dużo czasu spędzają w jamach, pierwsze miesiące żyją prawie cały czas właśnie w nich, często znajdują schronienie w jamkach świerszczy, gdzie mają dostateczną ilość pokarmu, opuszczają je na chwilę, żeby się wygrzać i załatwić swoje potrzeby.

Nie muszą dużo pić, więc nie wędrują w poszukiwaniu wody , bo zapotrzebowanie na wodę czerpią z pokarmu (świerszcze zawierają sporo wody).

Zdarza się, że takie schronienie dzielą np. z żabami. Starsze osobniki wędrują sporo kilometrów, choć ich schronienia często usytuowane są w pobliżu terenów łowieckich. To wielcy podróżnicy – wędrują eksplorując coraz dalsze tereny czy to w poszukiwaniu pokarmu czy też partnerki – podkopują trawy i krzewy, rozdrapują darń, uważnie rozglądając się wokół, węszą nowe, kuszące zapachy. Kiedy samiec spotyka samca nie zawsze  odstrasza go sykiem, uderzaniem ogona o ziemię czy nadymaniem gardła – czasem mijają się w oddali albo jeden z nich udaje martwego.  Kiedy jednak  dochodzi do swoistych zapasów  obejmują się wtedy przednimi łapami, stając na tylnych, przepychają się jak zawodnicy zapasów –  te pokazy siły nie kończą się śmiercią (choć ugryzienia często się zdarzają)  i trwają tak długo dopóki jeden z nich nie zrezygnuje i nie ucieknie. To zwierzęta terytorialne, ale najbardziej pilnują swojej jamy i jej najbliższego otoczenia – do azylu zawsze wracają i dbają  o jego czystość –  wszelkie brudy/nieczystości w tym listki czy gałązki  wygarniają łapami, a nawet ogonem, a swoje potrzeby fizjologiczne załatwiają najczęściej w jednym miejscu, znane są mi przypadki (w warunkach terraryjnych) kiedy wykopywały sobie płytkie wgłębiania w podłożu traktując je jako swoistą waranią toaletę.

Biotop

Warany stepowe długi czas trzymano w suchych, pustynnych terrariach, bo uważano, że to odwzorowuje ich naturalne środowisko, polska nazwa również może to sugerować, nic bardziej mylnego! Step – jako formacja roślinna w ogóle nie występuje w Afryce.

Żyją one na trawiastych łąkach – sawannach, na których rosną krzewy i drzewa, przez większą część roku jest tam zielono, wilgotno i bardzo gorąco – dlatego Bennett nazywa je tropikalnym gatunkiem. O klimacie w jakim żyją napisałam we wstępie, owady którymi się żywią to głównie szarańcza, świerszcze, koniki polne, zjadają też wije i ślimaki – czy takie gatunki mogą żyć w suchym środowisku? Nie – potrzebują dość sporo ciepła, wilgoci, zielonych roślin – to powinno nam podpowiedzieć, że warany te żyją na trawiastych, wilgotnych sawannach. Co więcej, duże ich siedliska to głównie zielone użytki: łąki, pastwiska i tereny upraw, ale grunty orne w Afryce charakteryzują się stosunkowo niską jakością gleb, dlatego jest rozpowszechniona uprawa z następującym po niej rocznym ugorem niepielęgnowanym, a nieraz i wieloletnim, na takich terenach nie niepokojone przez ludzi buszują wśród zielonych roślin w poszukiwaniu pożywienia –  takie tereny to raj dla wszystkich, dlatego warany stepowe wyspecjalizowały się w jedzeniu owadów. Na sawannie wilgotnej po wielu miesiącach rozkwitu roślinności nadchodzi jednak pora sucha, wtedy powoli zaczyna ona obumierać: drzewa gubią liście, trawy brunatnieją i usychają, zaczyna się niezbyt dobry czas dla zwierząt, wówczas warany zapadają w rodzaj odrętwienia nazywany estywacją – jest to „odpowiedź” organizmu na wrogie środowisko, zmuszone do ograniczenia pokarmu zmniejszają swoją aktywność. Ten trudny dla nich okres spędzają w swoich schronieniach pod ziemią pełniących doskonałą rolę hydro- i termoregulacyjną. Życie wszystkich zwierząt na sawannie jest dostosowane do warunków jakie tam panują i warany nie są tu żadnym wyjątkiem. Warany stepowe żyjąc w klimacie podzwrotnikowym (w którym występuje podział na porę suchą i deszczową), biologiczne funkcje i procesy biochemiczne dostosowały do naturalnych warunków, dlatego tak trudno utrzymać je w zdrowiu i doskonałej kondycji w hodowli terraryjnej. Musimy być świadomi iż w sezonie suchym żyją jedynie z zapasów tłuszczu, które zgromadziły w sezonie mokrym.

Terrarium

Każdy waran to aktywny, ruchliwy gad, który w naturze pokonuje wiele kilometrów. Ograniczenie jego terenu w niewoli to coś niezrozumiałego dla każdego z nich.Dobrze znamy różne opowieści, filmy, doświadczamy (Ci którzy je mają) chęci wyjścia poza terrarium, a jak tylko możliwość się taka zdarzy, to i ucieczki. Przemyślmy bardzo mocno tę sprawę :z każdego malutkiego, bystrookiego i „zabawnego” osobnika wyrośnie duży jaszczur, który potrzebuje naprawdę sporego zbiornika.
Problemem jest to, że ten gatunek potrzebuje grubej warstwy podłoża, znacznie większej, niż w przypadku chowu innych waranów. Prawidłowe funkcjonowanie (nawadnianie się i inne procesy biochemiczne) nie zachodzi w trakcie bytowania na powierzchni, a właśnie w czasie gdy waran przebywa w wilgotnych jamach. Warstwa podłoża powinna mieć co najmniej 50 cm, idealnie gdyby było to 60 cm, dlaczego tyle? Ponieważ na powierzchni powinno być bardzo gorąco, temperatura „w słońcu”, tam gdzie żyją wynosi nieraz ponad 60°C i nie ma w tym nic dziwnego – u nas kiedy jest 28/30°C miejsca w pełnym nasłonecznieniu osiągają temperaturę ok. 50°C. Gleba jest bardzo mocno ogrzana, ale też zraszana dość częstymi opadami, woda szybko wyparowuje, a powierzchnia ziemi wysycha, natomiast na głębokości ok.30 cm jest bardzo wilgotna i dzięki temu warany mają możliwość nawodnienia organizmu.

Chów na cienkiej warstwie podłoża to powolne zabijaniem tego wspaniałego gatunku, a umieszczenie wilgotnej ziemi w terrarium wymaga innej budowy, niż tradycyjne terraria. Spora wilgotność jaka panuje w całym terrarium wymusza zastosowanie wodoodpornych materiałów . Koszty budowy, urządzenia i utrzymania takiego terrarium to niemałe pieniądze.

Hodowcy i miłośnicy tego gatunku warana, którym leży na sercu zachowanie przez długi czas w dobrej kondycji i zdrowiu swoich podopiecznych opracowali minimalne wymiary zbiornika dla dorosłego, jak i młodego osobnika,jest to więc 250x130x130 cm dla dorosłego osobnika.

Dla młodych osobników może być terrarium o wymiarach o połowę mniejszych .

Im większe terrarium tym lepsze warunki do zapewnienia waranowi komfortu, na który składa się wiele czynników, w tym wystrój: konary, kłody, gałęzie (na które nawet dorosłe uwielbiają wręcz wchodzić), znacznie większe możliwości do eksploracji – nie ma nic straszniejszego niż zapasiony waran w małym terrarium, zrezygnowany i leżący bez ruchu. W dużym zbiorniku waran może biegać i szukać owadów dość długo – jest to wskazane, bo nie nudzi się i traci więcej energii .

W takim terrarium łatwiej utrzymać właściwy gradient temperatury, czyli przejścia od najgorętszej pod lampami do najniższej w drugim kącie terrarium,Zmniejszenie tej wielkości spowoduje, że albo waran będzie miał za niską temperaturę pod lampami i problemy z metabolizmem albo za wysoką w najzimniejszym miejscu, a to z kolei przyczynić się może do przegrzania i różnych problemów neurologicznych.

Obowiązkowo musi być również basen . Warany ,które mają doskonałe warunki w terrarium nie piją zbyt często wody , mimo to zawsze pojemnik z wodą musi w nim stać, oczywiście wodę trzeba wymieniać zawsze wtedy, gdy waran ją zabrudzi, np. ziemią .Niestety wielu opiekunów nie zapewnia swoim waranom właściwych warunków, a wówczas basen służy waranom do „nawodnienia”, jako toaleta, jak również zaspokojenia pragnienia .

Terrarium docelowe czy kilka przejściowych? O tym każdy musi sam zdecydować, napiszę tylko jedno: stres nie powinien być u żadnego gada dość częsty, a jest on zawsze wtedy kiedy zmieniamy terrarium, zawsze następuje jakaś aklimatyzacja, jaszczurki mają swoje tereny, swoje siedliska – przyzwyczajają się do nich, nie są koczowniczym gatunkiem, nie lubią zmian, niektóre potrafią zniszczyć każdą część nowego wystroju, powyrywać nowe rośliny, nieraz docierają do mnie informacje o zmianach w nastawieniu wobec opiekuna, czyli ma to również wpływ na psychikę – oszczędźmy im tego. Jestem jednak zwolenniczką dwóch terrariów: pierwszego mniejszego, aby mieć lepszą możliwość do obserwacji warana (łatwiej w takim znaleźć odchody do pierwszego badania, zdobyć jego zaufanie, „oswoić”) i drugiego, już docelowego.

Należy tu też wspomnieć o jeszcze jednej sprawie dotyczącej podłoża, tak spora warstwa to ogromny ciężar i to również należy wziąć pod uwagę przy budowie terrarium. Jeśli jednak nie dostarczymy temu gatunkowi możliwości zagrzebywania się w ziemi , kopania nor, utrzymania właściwej wilgotności w powietrzu i podłożu, to skrócimy znacznie jego życie, spowodujemy długotrwałe i niewidoczne początkowo różne zmiany chorobowe(głównie odwodnienie, prowadzące do dny moczanowej). Gad musi nawodnić się w norze wykopanej w podłożu. Każde podłoże zostaje zabrudzone odchodami i trzeba je w takiej sytuacji wymieniać, wymiana tony lub więcej ziemi to problem. Ludzie, którzy dbają o swoje warany i zapewniają im właściwą ilość podłoża rozwiązali tę sprawę stosując podłoża bioaktywne (biologicznie aktywne).

Mieszamy różne rodzaje gleb, piasków, torfów i glin aby uzyskać skład i właściwości jak najbardziej dopasowane do naturalnego środowiska. Za przykładem hodowców zagranicznych stworzyliśmy w swoich terrariach podłoża biologicznie aktywne, czyli takie, w których żyją dżdżownice, skoczogonki, stonogi, prosionki, czasem wije, żuki, świerszcze. Niczego co zebraliśmy na działce, ogrodzie, polu nie płuczemy, nie wyparzamy. Fragmenty darni, liście, korę zbieramy wraz z wszelkimi żyjątkami. Stwarzamy w terrarium kompletny i zamknięty obieg materii. I nie wymieniamy lata takich podłoży, nie czyścimy, nie wybieramy odchodów – o porządek dba za nas tzw. ekipa sprzątająca.

Kiedy przygotowujemy takie podłoże pamiętajmy o jednym: najlepiej pozyskać je z miejsc
położonych z dala od dróg, po których jeżdżą samochody i pól uprawnych, gdzie stosuje się nawozy i opryski chemiczne.

Nie wolno tego robić w lasach państwowych , bo możemy dostać spory mandat. Nie każdy jednak ma działkę czy ogród, wówczas można zakupić ziemię , torf , piasek, glinę w dużych marketach budowlanych czy ogrodniczych. Zwrócić uwagę trzeba jednak na to ,żeby ziemia nie zwierała żadnych nawozów.

Oświetlenie

Bardzo ważne jest promieniowanie UVB i tutaj stosować trzeba tylko te wyprodukowane dla gadów tzw. pustynnych, bo choć ten gatunek nie żyje na pustyni, nie żyje też wśród lasów i jest przystosowany do stałego, silnego promieniowania słonecznego. Najlepiej byłoby zastosować punktowe promienniki UVB nad wyspą ciepła. Część właścicieli używa metalohalogenkowych żarówek UVB/UVB, UVA i ciepło w jednym , stosując jednocześnie dodatkowo żarówki grzewcze .

W tak dużym zbiorniku ważne jest też doświetlenie go, można użyć w tym celu jarzeniówek, oświetlenia LED, lamp HQI, żarówek energooszczędnych.

Temperatura

Nie można przy tym waranie zmniejszyć temperatury na tzw wyspie grzewczej, bo musi mieć do prawidłowego wzrostu i rozwoju możliwość wygrzewania się w temperaturze powyżej 50°C (najlepiej gdyby była ok. 55°C), część hodowców zapewnia obecnie nawet taką powyżej 60°C , ale mają naprawdę duże zbiorniki hodowlane i mogą zapewnić grubą warstwę podłoża.

Cały czas mowa o miejscu do wygrzewania się- jeśli waran zechce poszukać sobie innego miejsca, to też je musi znaleźć, ogólna  temperatura powinna mieścić się w przedziale 27-30°C, a w najchłodniejszym 24-26°C.

Dla uniknięcia ryzyka poparzenia i aby zapewnić gadowi ogrzanie całego ciała, a nie tylko jakiejś jego części stosuje się na wyspie ciepła nie jedną, a kilka żarówek – najlepsze do tego celu są żarówki halogenowe reflektorowe, najlepiej R80, tym bardziej, że można wybierać w przedziale wielu W i dostosować moc do potrzeb, nie ma powodu kupować firmowych żarówek grzewczych.

Dlaczego trzeba użyć kilku, a nie jednej o dużej mocy? Ciągle niedogrzanie całego ciała, to nie tylko zły metabolizm, nieraz skutkuje to wręcz martwicą.

Wilgotność

Wskazana jest wilgotność od 65% do 85%.

Żywienie

W naturze jedzą przede wszystkim bezkręgowce: stawonogi, mięczaki, jaja jaszczurek i ptaków –  jaja jak wykazały badania Cisse to niewielki udział procentowy w ich diecie.

W warunkach niewoli jeszcze do niedawna pokutował mit o „doskonałej diecie”, na którą składały się głównie gryzonie hodowlane – urozmaicano ją jajami, podrobami, mięsem. Obecnie wiemy z całą pewnością, że taka dieta jest zabójcza, jej wpływ plus nieodpowiednie warunki (ze zbyt małymi terrariami) powoduje, że zamiast zdrowej, smukłej jaszczurki jaką jest ten waran robi się spasiony, z trudem poruszający się jaszczur ze wszystkimi dolegliwościami, wynikającymi z otyłości i odwodnienia.

Maluchy możemy karmić codziennie owadami dopasowanymi do rozmiarów jaszczura  – już młode warany bywają niestety otyłe, dlatego nie podajemy im gryzoni, jajek, żadnych podrobów. Wraz ze wzrostem karmimy większymi owadami:  szarańczą, karaczanami, drewnojadami, larwami muchy Hermetia illucens, larwami zawisaków (tomato hornworms), dżdżownicami, ślimakami (achatinami).

Raz na jakiś czas – podrostki i starsze warany –  mogą dostać mysz, podobnie z jajkami (najlepiej przepiórcze) 1-2 razy w miesiącu, jeśli waran jest choć trochę otyły jaj unikajmy (także mączników i drewnojadów), możemy podać raki czy małże ze sklepu, kawałek ryby, ale tylko jako uzupełnienie, podstawą diety muszą być bezkręgowce! I nigdy nie sugerujmy się opisami sklepów, gdzie proponują np. wilgotną kocią karmę.

Dymorfizm płciowy

Bardzo trudne w pierwszych miesiącach, samce wypróżniając się wysuwają swoje hemipenisy, najpewniejsze są badania: endoskopii, usg, rtg lub sondowanie.

Rozmnażanie

W naturze samice są bardzo płodne – składają kilkadziesiąt jaj jednorazowo,charakteryzują się też niezwykle wysokim wskaźnikiem wylęgu wynoszącym 100% (Bennett). Sezon godów przypada na cały okres pory deszczowej . Samica składa 15-50 jaj do wykopanej przez siebie nory, 20-30 cm pod powierzchnią ziemi. Jaja inkubują się w zależności od temperatury 125-133 dni (w temperaturze około 32°C). Młode waranki stepowe mają długość 10-15 cm i w ich ubarwieniu dominują białawe plamy na tle ubarwienia dorosłego, także poprzeczne pręgowanie ogona jest bardziej wyraźne, niż u osobników dorosłych . W ciągu tygodnia przechodzą pierwszą wylinkę i zaczynają intensywnie żerować, najszybszy wzrost następuje w ciągu dwóch pierwszych miesięcy życia . Dojrzałość płciową mogą osiągnąć pod koniec pierwszego roku życia /Bennett/.

W niewoli rozmnażanie jest dość rzadkie i wyjątkowo (ze względu na niską cenę maluchów) nieopłacalne, zapewnienie oddzielnych terrariów, symulacja pory suchej i deszczowej, przygotowanie podłoża i miejsca lęgowego  – powoduje, że nie rozmnaża się ich zbyt często .Sporadycznie zdarza się, że samica złoży jaja, z których wyklują się młode . Prawdopodobnie rocznie wśród wszystkich trzymanych w niewoli waranów stepowych zdarza się mniej niż sto takich wyklutych maluchów. Nigdy też nie było generacji F2 . Jak dotąd próby rozmnażania tego / tak płodnego / gatunku na całym świecie spotkały się z ostateczną porażką.

Uwagi

Jeśli nie możesz zapewnić właściwych warunków temu gatunkowi – nie kupuj.

Nie sugeruj się filmikami, gdzie otyłe warany leżą na kolanach swoich właścicieli, „śpią ” z nimi, wychodzą w szelkach na spacery, wędrują godzinami po domu – nie zabijaj tak wspaniałego gada. Ten jaszczur  nie jest pieskiem, nie może spacerować po domu wyziębiając się i odwadniając, musi mieć właściwe warunki w przestronnym terrarium!

 

Opracowanie i źródła informacji
Opracowała Aurelia Wita na podstawie własnych doświadczeń, doświadczeń zaprzyjaźnionych terrarystów oraz poniższej literatury:

Bosc, L. 1792. Lacerta exanthematica. Act. Soc. Hist. Nat. (Paris)

Cisse M L’Alimentaire des Varanides du Senegal 1972

Bennett, Daniel 1992. Bosc’s monitor lizard. Reptilian

Bayless, M.K. and R. Huffaker. 1992. Observations of egg deposition and hatching of the savannah
monitor (Varanus exanthematicus Bosc, 1792) in captivity. VaraNews

Bayless, M.K. and T. Reynolds. 1992. Breeding of the savannah monitor lizard in captivity (Varanus
exanthematicus). Herpetology 22

Bayless, M.K. 1994. Zur Fortpflanzungsbiologie des Steppenwarans (Varanus exanthematicus)

Coborn, J. 1994. Savannah Monitors. Neptune City, New Jersey. TFH Publications, Inc.
Reinshagen, S. 1993. Pflege und Zucht von Varanus exanthematicus. Monitor 2(2)

Bennett,Daniel 1995.  A Little Book of Monitor Lizards: A Guide to the Monitor Lizards of the World and Their Care in Captivity

Boyer D, Boyer TH. 1997. Comments on husbandry and medical problems in captive varanids. Varanids

Monitor Lizards: Natural History, Biology & Husbandry Daniel Bennett, Thomas Wilms, Breck Batholomew

Bennett D. 1998. Monitor lizards: natural history, biology and husbandry. Frankfurt am Main: Edition Chimaira.

Bennett,Daniel 2000. The density and abundance of juvenile Varanus exanthematicus (Sauria: Varandiae) in the coastal plain of Ghana. Amphibia-Reptilia

Bennett, Daniel. “A Very Misunderstood Monitor Lizard: Varanus exanthematicus”. Reptilia. Dec 2001: 43-46. Print

Bennett, D. and R. Thakoordyal. 2003. The Savannah Monitor Lizard: The Truth About Varanus
exanthematicus. Glossop, England: Viper Press

Wesiak, K. 2006. Zur Pflege und Nachzucht des westafrikanischen Steppenwarans, Varanus
(Polydaedalus) exanthematicus (Bosc, 1792). Elaphe 14(3)

http://www.reptilesmagazine.com/Lizards/5-Tips-For-Keeping-The-Savannah-Monitor/

https://www.facebook.com/notes/savannah-monitor-group/savannah-monitor-care/10155532351074124/

http://www.savannahmonitor.net/

https://www.facebook.com/groups/182076585614540/?ref=bookmarks

Podziękowania

Lori Zeschner za zdjęcia, opisy i cierpliwość w rozmowach.

Jenifer Solida za pliki i arkusze opieki.

 

Raporty rozmnożeniowe

1. Varanus exanthematicus – waran stepowy – raport rozmnożeniowy

Liczba wyświetleń: 52649