Żywienie żółwi Peer Zwart

W pracy przedstawiono najważniejsze aspekty żywienia żółwi i terapen, włącznie z pobieraniem przez nie niestrawnych substancji jak kamienie czy piasek. Opisano elementy żywienia takie jak niedobór i nadmiar białka, tłuszczu i węglowodanów, deficyty witamin A, D₃, B₁ oraz ich przedawkowanie. Specjalny nacisk położono na niedobór wapnia. Dodatkowo opisano leczenie.

Właściwe żywienie żółwi i terapen (Trachemys, Malaclemys, Clemmys, Emys) jest podstawowym warunkiem ich zdrowia i witalności. Wzrasta procent żółwi i terapen urodzonych w warunkach niewoli. Wiele zrobiono, aby poprawić warunki rozrodu tych gatunków w niewoli i istotny wpływ na to miało udoskonalenie żywienia.
Istnieje wiele czynników wpływających na adaptację i warunki życia istotne dla żółwi i terapen. Dla niektórych gatunków istotne jest zróżnicowanie pokarmów w zależności od sezonu. Rozmiary ciała są najistotniejsze przy trawieniu. I tak małe rozmiary osobników mniejszych gatunków roślinożernych gadów przyczyniają się do odnajdywania przez nie większej ilości specyficznej masy pokarmowej i wybór tych o wysokiej jakości wpływających na optymalizację ogólnej struktury fizycznej ciała. U pustynnych żółwi Gopherus agassizii stwierdzono istotną zależność strawności pokarmów od stopnia wypełnienia przewodu pokarmowego. U gatunku tego ciężarne samice o nieco ograniczonym układzie trawiennym z powodu wypełnionego jajami jajowodu mają prawdopodobniej ograniczone zdolności trawienia. Zdolności trawienne zależą w ogromnym stopniu od mikrobiologicznej fermentacji pokarmów. Roślinożerne gatunki mają ogromne możliwości przyswajania dzięki dużym obszarom trawieni, ale może ono zostać ograniczone w przypadku diet o ograniczonej dostępności dla mikroflory, jeżeli stosuje się pokarmy zalecane raczej dla gatunków wszystkożernych. Wśród młodych żółwi zielonych Chelonia mydas obserwowano ogromne indywidualne różnice w stopniu przyswajania energii z tłuszczów i suchej masy, ale białko było przyswajane w niezmiennie wysokim stopniu. Żółwie mogą w pewnym stopniu kompensować niski stopień przyswajanych składników pokarmowych przez zwiększenie pobieranych pokarmów. Pasożyty oczywiście także mają swój wpływ na optymalne przyswajanie składników pokarmowych przez żywiciela.

W czasie hibernacji ma miejsce metaboliczne przystosowanie, polegające przykładowo na tym, że katabolizm białek ma główne zadanie w dostarczaniu energii. W lecie podwyższony jest poziom glukozy i cholesterolu wraz z obniżeniem poziomu sodu, a charakterystyczne ilości azotanu mocznikowego i mocznika odzwierciedlają dostępność pokarmów i wody. Zawartość ß-hydroksymaślanu w osoczu może wzrastać w odpowiedzi na krótkie okresy wzrastającego zapotrzebowania na energię. Niezwykłe przystosowanie do pozyskiwania pokarmów zostało opisane na przykładzie żółwi Clemmys insculpta, które wygrzebują dżdżownice.

Zapotrzebowanie na pokarmy żółwi i terapen

Białko

Zalecane ilości białka zawartego w pokarmach wahają się od 5% dla żółwi Gopherus agassizi do 13% dla Chelydra serpentina (żółw jaszczurowaty) i Macroclemys temincki (żółw sępi). Białko jest jednym z najważniejszych składników pokarmowych dla młodych, rosnących żółwi. Wyrównany wzrost w warunkach naturalnych u żółwi czerwonolicych Trachemys scripta elegans jest możliwy dzięki diecie zawierającej 25 – 40% białka surowego. Wiele badań przeprowadzono z żółwiami czerwonolicymi żywionymi suchym pokarmem dla kotów zawierającym 24 – 27 % białka. (…)

Deficyt białka może wystąpić zarówno u żółwi jak i terapen. W warunkach naturalnych do takich deficytów może dochodzić po okresie dotkliwej suszy lub po przedłużającej się zimie. W warunkach niewoli nieodpowiednia dieta składają się przykładowo z zewnętrznych liści sałaty i owoców prowadzi do niedoboru białka. Okresowe deficyty białka mogą zakłócać proces wzrostu pancerza karapaksu i rogowej okrywy dzioba, a także wpłynąć ujemnie na reprodukcję.

Niedobory białkowe, szczególnie w przypadku nagłych zmian diety mogą wywoływać zakłócenia równowagi flory bakteryjnej jelit, objawiające się produkcją niewłaściwą przemianą, biegunką i wzdęciami. Przedłużające się okresy karmienia zbyt wielkimi ilościami białka są nieświadomie stosowane, gdy takie terapeny jak żółwie czerwono lice są karmione głównie chudą wołowiną. W takim wypadku podawane w nadmiarze w stosunku do zapotrzebowania białko przekształcane jest w organizmie w tłuszcz. W rezultacie dochodzi do sytuacji, w której tłuszczowe wybrzuszenia otaczają karapaks. Zwierzęta takie powinny mieć zastosowane racjonowanie pokarmów, od czasu do czasu korygowane. W większości przypadków znakomicie sprawdza się przejście na pełnoporcjowe pokarmy dla kotów (moczone lub suche). Przyzwyczajanie do nowego pokarmu może potrwać 2 – 3 tygodnie. W niektórych przypadkach należy zastosować normowane ilości pokarmów dla osobników, które należy odchudzić. Przekarmianie młodych osobników żółwi, szczególnie w przypadku żółwi greckich Testudo hermanii, u których dochodzi do nieprawidłowego wyglądu karapaksu i plastronu.

Tłuszcze i kwasy tłuszczowe

Znane są już niektóre nieprawidłowości w metabolizmie tłuszczów. Choroba żółtego tłuszczu była opisana u żółwi czerwonolicych. Dodatkowo opisano kilka przykładów ogniskowej degeneracji tkanki tłuszczowej u żółwi czerwonolicych. Badania histologiczne tych ognisk wykazały zdegenerowane komórki tkanki tłuszczowej zawierające tłuszcz o zmienionej strukturze i otoczone przez makrofagi wielojądrzaste komórki olbrzymie i włókna kolagenowe. Zmiany te wykazywały wyraźne podobieństwo do zmian tkanki tłuszczowej szczurów i norek, wywołanych karmieniem wielonienasyconymi tłuszczami.

Węglowodany

Dane dotyczące zapotrzebowania żółwi na węglowodany nie są znane. Węglowodany odkładane są w wątrobach żółwi w postaci glikogenu. Normalna, zdrowa wątroba żółwi jest więc bogata w glikogen. To może dawać wyraźnie blade zabarwienie wątroby. Nawet wczesną wiosną, pod koniec okresu hibernacji wątroby zwierząt padłych z zupełnie innych przyczyn na przykład w wypadkach, są nadal bogate w glikogen. Jeśli zwierzę wychodzące z hibernacji pozostaje czasowo bez jedzenia to wynikiem tego jest obniżony poziom glukozy we krwi, wzrasta ilość mocznika i postępujące odwodnienie. Zwierzę to cechuje niska zawartość glikogenu w wątrobie.

Substancje nie energetyczne

Pobieranie substancji, które nie są nośnikami składników odżywczych jest dobrze znane u żółwi i terapen. Zjawisko to jest wyjaśniane kilkoma różnymi przyczynami.

Pasze objętościowe

Pobieranie pasz objętościowych ma pozytywny wpływ na perystaltykę jelit oraz na dobre samopoczucie żółwi. Kilkanaście gatunków żółwi chętnie zjada siano. Badanie strawności celulozy przeprowadzono na żółwiach zielonych. W jelicie ślepym są produkowane takie lotne kwasy tłuszczowe jak octowy, masłowy i propionowy. Zaspokajają one około 15% dziennego zapotrzebowania na energię. Symbiotyczne bakterie celulolityczne z rodzaju Bacteroides sp. występują w niewielkiej ilości.

Litofagia

Litofagia to zjawisko zjadania kamieni przez żółwie i terapeny. Opisano je w przypadku kilkunastu gatunków żółwi i terapen. Uporczywe połykanie kamieni o dużej masie może doprowadzić do zaczopowania jelit.

Geofagia

Geofagia (zjadanie piasku) w takim samym stopniu cecha fizjologiczna żółwi, dotyczy w pewnej mierze również przemieszanych z piaskiem odchodów. Geofagia jednak w skrajnych przypadkach może prowadzić do atonii, a nawet śmierci.

Zmiany w preferencjach pokarmowych

Upodobania pokarmowe mogą zmieniać się z czasem, co można potwierdzić przykładem żółwia czerwonolicego, który jako młode zwierzę charakteryzuje się drapieżnictwem, a w miarę dorastania przechodzi na wegetarianizm (?). Wdrukowanie preferencji pokarmowych zostało poznane w odniesieniu do żółwia Malaclemys centrata i było obserwowane u żółwi jaszczurowatych Chelydra serpentina. Młode żółwie Emydura kreffti zjadają miękkie rośliny i małe owady, podczas gdy starsze, silniejsze osobniki mogą jeść także rośliny łykowate i tak samo dobrze całkiem duże skorupiaki. Żółw czerwonobrzuchy Chrysemys rubriventris, który osiągnął rozmiary 90-118 mm może schwytać i zjeść skorupiaka. Całkiem innych obserwacji dokonano na osobnikach zachodniego żółwia malowanego Chrysemys picta belli, które w północnej części swojego obszaru występowania były drapieżnikami, a roślinożercami w części południowej.

Konkurencja pokarmowa jest czynnikiem mającym wpływ na rodzaj pobieranego pokarmu.

Pobieranie pokarmów a temperatura

Temperatura jest jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na apetyt żółwi i terapen. Żółw żółtobrzuchy Trachemys scripta scripta aktywny już w temperaturze 4-6°C odznacza się wyraźnymi intensywnymi przyrostami.

Preferencje temperaturowe organizmów mają wpływ na ilości pobieranego pokarmu. Temperatura ciała żółwia żółtobrzuchego wynosiła 24,6°C przed jedzeniem i gwałtownie podnosiła się do 29,1°C po jedzeniu. Zmiennocieplne zwierzęta takie jak przykładowo żółw grecki T. hermanii potrafią swobodnie spacerować po podłodze pomieszczenia, przy temperaturze ciała niższej niż 18°C. Wiele z tych zwierząt po prostu nie je nic w tych warunkach.

Niedobory

Niedobory witamin

Niedobory witamin u Chelonidae to zjawisko dość częste, szczególnie u trzymanych w niewoli gatunków drapieżnych. Przyczyną jest fakt, że nie dostają one pełnoporcjowego pokarmu. Dlatego zaczynają się pojawiać niedobory. Po okresie hibernacji żółw może mieć całkowity brak witamin z grupy B. Z drugiej strony same warunki niewoli ułatwiają pojawianie się niedoborów. Niektóre osobniki odmawiają zjadania preparatów mineralno witaminowych ponieważ ich smak im nie odpowiada. Ostatnio można już jednak napotkać preparaty produkowane na bazie kwiatów. Preparaty produkowane na bazie drożdży są całkiem dobrze pobierane.

Niedobór witaminy A u żółwi

Niedobory witaminy A powstają z powodu braku w pokarmach karotenów i witaminy A. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A dla Chelonidae kształtuje się w granicach 400 jm/kg masy ciała.

Niedobór witaminy A u terapen

Niedobory witaminy A są spotykane najczęściej u żółwi wszystkożernych i drapieżnych, szczególnie w przypadku rodzajów Trachemys, Malaclemys,Clemmys i Emys. W Republice Czeskiej ponad 88 % populacji żółwi w wieku około 3 lat wykazuje objawy deficytu witaminy A. Szczególnie podatne temu są masowo „produkowane” młode żółwie czerwonolice ponieważ wybierane są natychmiast po wykluciu do sprzedaży, a nowi właściciele – amatorzy nie karmią ich prawidłowo. Zwierzęta te są całkowicie zdane na zapasy zgromadzone w życiu płodowym. Karmione mięsem mogą metabolizować nieznaczne ilości witaminy A, w okresie około 10 – 20 tygodnia zaczynają wykazywać objawy niedoboru. Starsze zwierzęta, czyli te osobniki, które zostały schwytane z wolności karmione niewłaściwą karmą zaczną ujawniać objawy niedoborów po okresie kilku miesięcy czy nawet roku, zależnie od zgromadzonych rezerw witaminy A. Powikłania w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego w postaci anoreksji, biegunki, czy nawet ślinotoku mogą być częściowo powodowane przez niedobory witaminy A.

Kliniczne objawy hipowitaminozy A to: opuchnięcia czy obrzmienia powiek. Powodem tego jest metaplazja komórek nabłonkowych spojówek prowadząca do gromadzenia się zrogowaciałych komórek nabłonkowych w workach spojówkowych. W powiekach następuje obrzęk i nacieczenie heterofilnymi, polimorfonuklearnymi (o różnokształtnych jądrach komórkowych) komórkami. W worku spojówkowym komórki zapalne mieszają się z płynem łzowym i złuszczonymi komórkami nabłonkowymi wytwarzając białawą masę, widoczną przez opuchnięte powieki. Dodatkowo obserwuje się też metaplazję nabłonków gruczołów łzowego i Harderiana, a w następstwie gromadzenia się złuszczonych komórek gruczoły i ich kanały powiększają się. We wczesnym stadium tej choroby apetyt u zwierząt pozostaje zachowany i chociaż ślepe mogą jeść trafiając do karmy po zapachu. Wraz z pogłębianiem się choroby obserwuje się objawy anoreksji. W tym stanie nabłonki innych narządów takich jak przewody trzustkowe, moczowody i nerki także mogą wykazywać objawy metaplazji.

Leczenie terapen z widocznymi objawami klinicznymi tej choroby polega na podawaniu domięśniowo 50 do 100 tys. j.m. witaminy A /kg masy ciała. Praktyka weterynaryjna potwierdza skuteczność stosowania 0,01 ml preparatu zawierającego 100 tys. J .m./ml dla małych terapen. W razie potrzeby można dawkę tę powtórzyć jednorazowo po 3 – 5 tygodniach.

We wcześnie wyłapanych przypadkach, u zwierząt pobierających ciągle pokarm pomiędzy 14 a 17 dniem (po rozpoczęciu leczenia) obserwuje się cofnięcie metaplazji i wyzdrowienie. Pierwszą oznaką zdrowienia jest zmniejszanie się obrzmień. Powieki otwierają się a biaława masa zanika. Między kolejnymi 3 – 4 dniami ustępuje pozostałe opuchnięcie i przekrwienie. Zachowany zostaje normalny wygląd i widzenie.

W średnio zaawansowanym stadium, w przypadku zwierząt, które przestały jeść i nastąpiła blokada przewodów wyprowadzających trzustki i moczowodów przez złuszczający się nabłonek, najprawdopodobniej nie dojdzie do cofnięcia się zmian z powodu zbyt ostrych zmian patologicznych do jakich doszło w organizmie. W takich przypadkach rokowanie jest niepomyślne. Niemniej zalecane jest podanie witaminy A według dawkowania podanego wyżej i czekanie na pojawienie się pozytywnej reakcji. Ponieważ witamina A jest magazynowana w wątrobie nie jest zalecane powtarzanie iniekcji częściej niż dwukrotnie w odstępie 3 – 5 tygodni. Zalecane są także dodatkowe środki wzmacniające w postaci prawidłowego żywienia, pozajelitowe wprowadzanie płynów, glukozy i elektrolitów. Aby nie dopuścić do rozwijania się awitaminozy A zalecane jest żywienie zwierząt przynajmniej w 50 % dietą składającą się z pełnoporcjowej karmy suchej dla kotów, która zawiera 4500 – 5000 j.m. witaminy A/kg, lub stosowanie żywego pokarmu.

W przypadku, gdy skarmiane jest mięso, powinno być ono natarte preparatami mineralno-witaminowymi zawierającymi ą l00 tys. j.m. witaminy A/kg. Dawkowanie dostosowane do indywidualnych potrzeb, chociaż wątpliwe, w praktyce może dać pozytywne skutki. Gady wykazujące objawy niedoboru witaminy A charakteryzują się również niedoborami innych witamin. Powinny mieć niezwłocznie prawidłowo zrównoważoną dietę.

Przedawkowanie witaminy A

Odnotowano już przedawkowanie witaminy A u żółwi. Zwierzęta cierpiące z powodu przedawkowania witaminy A miały z powodu niedopatrzenia zastosowaną zbyt dużą dawkę witaminy A. Objawy kliniczne dotyczą szczególnie partii miękkiej skóry. Może dochodzić także do utraty partii płytek rogowych, w których miejscu ukazuje się cienka, zwiotczała, wilgotna skóra. W przypadku ostrego przebiegu przy znacznym przedawkowaniu ukazują się pęcherze w skórze, szczególnie nóg i szyi. Czasami skóra pęka ukazując partie mięśni. Badanie histologiczne zmienionej skóry wykazuje m.in. zrogowacenia, obrzęki międzykomórkowe i zrogowacenie tkanki podrogowej. Następnie dochodzi do złuszczania się warstwy rogowej. Zmiany te były sztucznie wywoływane u żółwi greckich podawaniem pojedynczych pozajelitowych dawek 100 – 400 tys. j.m. roztworu wodnego witaminy A/kg masy ciała. Pojedyncze pozajelitowe dawki oleistej witaminy A nie dawały objawów klinicznych.

Drastyczne rezultaty były obserwowane po podaniu kilku kropli witaminy A (której 2 – 3 krople były dawką wystarczającą dla małych dzieci) dwa razy tygodniowo do sałaty i endywii (Cichorium endivia), którymi karmiono kilkumiesięczne żółwie greckie o masie ciała około 45 g. Procedura ta była kontynuowana przez okres 5 – 6 miesięcy, co w rezultacie spowodowało śmierć 85%. Kilka pozostałych przy życiu osobników wyleczono w ciągu 9 miesięcy. Były one karmione warzywami zawierającymi niskie poziomy karotenu i witaminy A. Zalecane metody leczenia hiperwitaminozy A są mało skuteczne. Dodatkowo autor sugeruje, że pełnoporcjowe pokarmy zawierające witaminę A są niewskazane. Pokarmy powinny składać się z produktów zawierających witaminę A, lub karoteny jak cykoria, brukiew, biała kapusta, kapusta włoska, fasola, szpik kostny, ziarna takie jak (niełuskane) ryż, pszenica i owies, a także produkty pochodzenia mięsnego (ale nie wątroba), oraz owoce – ananasy, grejpfruty, czerwone porzeczki, melony, rodzynki, gruszki i inne. Zgodnie z moimi doświadczeniami okres wyleczenia zmian skórnych może potrwać od tygodnia do miesiąca. W przypadku ostrego przebiegu zalecane jest identyczne postępowanie, ale w tych wypadkach rokowanie jest raczej niepomyślne. Rany leczy się miejscowo (używając maści nie zawierających witaminy A).

Niedobory witaminy B1

Jest tylko kilka przypadków rozpoznanych jako hipowitaminoza B₁u żółwi i terapen. Anoreksja i słaby wzrost oraz chroniczna utrata masy ciała przy normalnym pobieraniu pokarmu może być tu wytłumaczeniem. Zapalenia zarówno centralnych jak i obwodowych nerwów prowadzi do drżenia mięśni i/lub mięśni pęczkowych, co może być tłumaczone hipowitaminozą B1 Dochodzić może także do zapadania się gałek ocznych.

Niedobory witaminy D₃

U żółwi i terapen witamina D₃działa jako aktywny polimer w momencie, gdy nieczynna jest witamina D₁. Na drodze przemian metabolicznych prowadzi do produkcji aktywnej substancji 1, 25 dwuhydroksycholikalcyferolu, identycznie jak u ptaków i ssaków. Jak wynika z wielu obserwacji zapotrzebowanie pokarmowe na witaminę D3 jest związane z wzajemnym stosunkiem Ca : P zawartych w pokarmie.

U młodych żółwi i terapen badania histologiczne przypadków chorobowych, które były rozpoznane jako krzywica ujawniły odwapnienie kości. Taka diagnoza została potwierdzona.

Ciągle brak bardzo dobrych danych na temat zapotrzebowania pokarmowego żółwi. Ekstrapolacja od wyższych kręgowców i innych gadów zmienia się od 10 do 100 j.m. na kilogram masy ciała na dzień. Bliższe oszacowanie może być tak niewielkie jak i duże (stwierdzenie oparte na obserwacjach młodych legwanów (Iguana iguana). Terapia rozpoczyna się od zainicjowania pojedynczych pozajelitowych dawek 500 do 1000 j .m. witaminy D3/kg masy ciała.

Istotna jest również zmiana diety. W przypadku braku doskonałej diety, podaje się 50 % pełnoporcjowej kanny dla kotów w stosunku do wszystkich terapen. Umożliwi to prawidłowy wzrost i wapnienie szkieletu.

U żółwi czerwonolicych najlepsze efekty uzyskano stosując produkty (Cannix, Hope farms, Woerden, the Netherlands) zawierające 11,65 % Ca, 0,4 % P i 20.000 j.m. witaminy D₃, stosowane także do nacierania mięsa.

Przedawkowanie witaminy D3

Hiperwitaminoza D₃jest raczej rzadkim zjawiskiem u żółwi i terapen. Tylko jeden przypadek był opisany u żółwi leśnych Geochelone carbonaria, u których doszło do drastycznego zmineralizowania tkanek miękkich w wyniku podawania nieprawidłowych pokarmów.

Niedobory mineralne

Związki mineralne mają ogromne znaczenie dla żółwi i terapen. Jest to wskaźnik, że uzupełnianie wapnia może determinować prawidłowy wzrost młodych żółwi. Deficyt związków mineralnych jest często obserwowanym zjawiskiem u żółwi i terapen. Główny problem stanowi zrównoważenie wapnia w stosunku do fosforu.

Niedobory wapnia

Wapń pełni jedną z najważniejszych funkcji w wielu procesach metabolicznych organizmu, takich jak kurczliwość mięśni, krzepnięcie krwi, przepuszczalność błon komórkowych, aktywność enzymów, metabolizm kości i produkcja jaj. Zapotrzebowanie pokarmowe dla rosnących zwierząt nie jest całkowicie poznane, ale podsumowując wiele obserwacji i ekstrapolację dla innych zwierząt (szczególnie kurczęta), koncentracja wapnia na poziomie 1 % i fosforu 0,8 % (w suchej masie) jest całkowicie wystarczająca.

U wykluwających się żółwi czerwonolicych 2 % wapnia, 1,2 % fosforu w pokarmach są wystarczające biorąc pod uwagę takie kryteria jak wzrost, spożycie pokarmu, jakość i wzrost karapaksu i plastronu i histologia kości udowej.

Niedobór wapnia, całkowity czy tylko częściowy prowadzi do pokarmowej osteodystrofii. Manifestacja kliniczna osteodystrofii polega w pierwszym rzędzie na łamikoście i fibrokolagenozie tkanki łącznej. Odwapnienie u żółwi prowadzi do drastycznych deformacji kości. Kość promieniowa, kość łokciowa i stopa są silnie wygięte do tyłu. U terapen odwapnienie prowadzi w dużym stopniu do zmniejszenia zdolność pływania i poruszania po lądzie. Otaczająca odwapnione kości ramieniowe, udowe oraz inne tkanka łączna może w pewnym stopniu przejąć produkcję kompensacyjną.

Działania zapobiegające osteodystrofii polegają na podawaniu diety zawierającej 1,4 – 2 % wapnia w suchej masie przy utrzymanym stosunku Ca : P jak 1,2 : 1 lub nawet 2 : 1. Witamina D₃powinna być dostarczana, aby zapewnić absorpcję Ca +2 W przewodzie pokarmowym. Przez podawanie wybranych roślin zielonych i owoców żółwiom zapewnia się pokarmowe uodpornienie przeciw osteodystrofii. Powinno się je dobierać według stosunku Ca : P, przy czym Ca musi się utrzymywać na poziomie l lub więcej. Na początek kuracji można podać dawkę Ca +2 w formie Calcium borogluconate w ilości 100 – 150 mg Ca +2/kg masy ciała. Powrót do zdrowia powinien nastąpić w okresie 6 – 8 tygodni.

Opracowanie Witolda Borkowskiego na podstawie tłumaczenia Jadwigi Korczak (Biuletyn nr 10/03 PTZool Sekcji Ogrodów Zoologicznych

Liczba wyświetleń: 3650